تنش‌های محیطی در علوم زراعی

تنش خشکی

واکنش برخی ویژگی‌های آفتابگردان (Helianthus annuus) روغنی و آجیلی تحت تأثیر دو رژیم‌ آبیاری

زهره فلاحتی؛ رضا امیری فهلیانی؛ مسعود دهداری؛ حمیدرضا خادم حمزه

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 31 فروردین 1404

https://doi.org/10.22077/escs.2025.7267.2270

چکیده

کمبود آب، تولید گیاهان زراعی را در دنیا به شدت کاهش می‌دهد و خشکی اصلی‌ترین تنش غیرزیستی می‌باشد. به منظور بررسی برخی خصوصیات ژنوتیپ‌های آفتابگردان (Helianthus annuus) تحت تأثیر دو رژیم آبیاری، دو آزمایش جداگانه در شرایط بدون‌تنش (تأمین 100 درصد نیاز آبی) و تنش 50 درصدی (تأمین 50 درصد نیاز آبی) در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار انجام ... بیشتر کمبود آب، تولید گیاهان زراعی را در دنیا به شدت کاهش می‌دهد و خشکی اصلی‌ترین تنش غیرزیستی می‌باشد. به منظور بررسی برخی خصوصیات ژنوتیپ‌های آفتابگردان (Helianthus annuus) تحت تأثیر دو رژیم آبیاری، دو آزمایش جداگانه در شرایط بدون‌تنش (تأمین 100 درصد نیاز آبی) و تنش 50 درصدی (تأمین 50 درصد نیاز آبی) در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. ژنوتیپ‌های روغنی لاکومکا، پروگرس، شمس، قاسم، گلسا، بیوتک و زرّین و ژنوتیپ‌های آجیلی شمشیری، کلّه‌قوچی و محلی اصفهان آفتابگردان مورد ارزیابی قرارگرفتند. در شرایط بدون‌تنش، ژنوتیپ‌های آجیلی از نظر قطر طبق تفاوتی نشان ندادند. از میان ژنوتیپ‌های روغنی، ژنوتیپ‌های قاسم و شمس از بالاترین قطر طبق برخوردار بودند، اگرچه با دیگر ژنوتیپ‌ها به استثنای ژنوتیپ زرّین اختلافی نشان ندادند. بر پایه نتایج تجزیه واریانس مرکب، اثر ژنوتیپ و رژیم آبیاری در سطح احتمال یک درصد بر تعداد دانه پر در طبق معنی‌دار گردید. با اعمال تنش، تعداد دانه پر در طبق نسبت به شرایط نرمال کاهش 20.03 درصدی نشان‌داد. از ژنوتیپ‌های روغنی، ژنوتیپ قاسم و از ژنوتیپ‌های آجیلی ژنوتیپ محلی اصفهان بیشترین تعداد دانه پر در طبق را نشان دادند. تجزیه واریانس مرکب نشان داد درصد روغن دانه، وزن صددانه، عملکرد دانه و عملکرد زیستی آفتابگردان در سطح احتمال 1 درصد (P<0.01) تحت تأثیر برهم‌کنش ژنوتیپ در رژیم آبیاری قرار گرفتند. به‌طور کلی از بین ژنوتیپ‌های آجیلی، ژنوتیپ شمشیری و از بین ژنوتیپ‌های روغنی ژنوتیپ شمس نسبت به سایر ژنوتیپ‌ها از عملکرد دانه و عملکرد زیستی بیشتری در هر دو حالت بدون‌تنش و تنش برخوردار بودند و بنابراین این ژنوتیپ‌ها به عنوان ژنوتیپ‌های پیشنهادی در شرایط محدودیت آبیاری و شرایط مشابه جهت کشت معرفی می‌شوند. همچنین، با توجه به نتایج حاصله می‌توان گفت که ارقام آجیلی نسبت به انواع روغنی در منطقه مورد بررسی از وضعیت بهتری در هر دو شرایط بدون‌تنش و تنش برخوردار بودند.

تنش خشکی

بررسی بهره‌وری آب، خصوصیات فیزیولوژیک ، عملکرد دانه و روغن کاملینا (.Camelina sativa L) در شرایط کم‌آبی، کاربرد زئولیت و محلول‏ پاشی سرکه چوب

امیر محمد عابدی؛ سید علی محمد مدرس ثانوی؛ علی حیدرزاده

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 24 اردیبهشت 1404

https://doi.org/10.22077/escs.2025.7415.2276

چکیده

این آزمایش به منظور بررسی کاربردزئولیت طبیعی (کلینوپتیلولیت) و محلول‏پاشی سرکه چوب در شرایط تنش کم‏آبی روی بهره‏وری آب، خصوصیات فیزیولوژیک و عملکر روغن کاملیا به‏ صورت کرت‌های خرد شده فاکتوریل درقالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس درسال زراعی02-1401 درسه تکرار اجرا شد. عوامل مورد ... بیشتر این آزمایش به منظور بررسی کاربردزئولیت طبیعی (کلینوپتیلولیت) و محلول‏پاشی سرکه چوب در شرایط تنش کم‏آبی روی بهره‏وری آب، خصوصیات فیزیولوژیک و عملکر روغن کاملیا به‏ صورت کرت‌های خرد شده فاکتوریل درقالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس درسال زراعی02-1401 درسه تکرار اجرا شد. عوامل مورد بررسی شامل رژیم ‏های آبیاری(آبیاری مطلوب، کم آبیاری ملایم، متوسط و شدید به ترتیب بعد از تخلیه 20، 40،60و 80درصد آب قابل استفاده و سپس آبیاری تا حد ظرفیت مزرعه) به‌عنوان فاکتور اصلی، زئولیت در دو سطح (0و8تن برهکتار) و سرکه چوب در چهار سطح (صفر، 5000، 10000، 15000 پی ‏پی ‏ام) که به منظور اثر بخشی بهینه‌تر، در چهار مرحله مختلف از رشد گیاه انجام شد به‌صورت فاکتوریل در کرت‌های فرعی ارزیابی شدند. نتایج نشان داد که رژیم‌های آبیاری، کاربرد زئولیت و سرکه چوب تأثیر معنی‌داری در سطح یک درصد برصفات عملکرد دانه، عملکردروغن، سرعت فتوسنتز و هدایت روزنه ای کاملینا دارند. بیشترین شاخص سطح برگ با 0.40 در تیمار آبیاری مطلوب، کاربرد زئولیت و محلول‌پاشی سرکه چوب با غلظت 5000 پی‌پی‌ام به دست آمد. بیشترین عملکرد دانه با 1396 کیلوگرم در هکتار در آبیاری مطلوب+کاربرد زئولیت+عدم کاربرد سرکه چوب تولید شد که با تیمار آبیاری مطلوب+کاربرد زئولیت+محلول‌پاشی 15000پی‌پی‌ام سرکه چوب در یک گروه آماری قرار داشت. همچنین، در تیمار کاربرد زئولیت و محلول‌پاشی15000پی‌پی‌ام سرکه چوب در شرایط آبیاری مطلوب با 450.69 کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد روغن مشاهده شد. بالاترین بهره‌وری آب بر اساس عملکرد دانه (تولید 0.330 کیلوگرم دانه از هرمترمکعب آب) از تیمار کم‌آبیاری شدید، عدم کاربرد زئولیت و محلول‌پاشی سرکه چوب با غلظت 10000 پی‌پی‌ام بدست آمد. با توجه به نتایج این پژوهش، استفاده از زئولیت و محلول ‏پاشی 15000 پی‏ پی ‏ام به دلیل افزایش عملکرد به‌عنوان بهترین تیمار معرفی می‏شود. در شرایط کم ‏آبیاری ملایم و متوسط نیز کاربرد زئولیت و محلول‏ پاشی 15000پی ‏پی ‏ام و در کم ‏آبیاری شدید عدم کاربردزئولیت و محلول ‏پاشی10000 پی ‏پی ‏ام توصیه می‏شود.

تنش شوری

بررسی عملکرد و شاخص‏های تحمل به تنش شوری در ارقام و لاین‏های امیدبخش گندم نان تحت شرایط گلخانه

مجید رجایی؛ سیروس طهماسبی؛ منوچهر دستفال

دوره 18، شماره 2 ، تیر 1404، ، صفحه 211-227

https://doi.org/10.22077/escs.2024.6992.2253

چکیده

اصلاح ارقام متحمل به شوری از راهکارهای مناسب جهت کاهش اثرات شوری است. این پژوهش به‌منظور تعیین متحمل‏ترین ژنوتیپ‏های گندم به سطوح مختلف شوری انجام گردید. آزمایش فاکتوریل، در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار در شرایط نور و دمای طبیعی محیط در گلخانه انجام شد. فاکتورهای آزمایش شامل ژنوتیپ‏های سیستان، نارین، برات، سارنگ، شوش، ... بیشتر اصلاح ارقام متحمل به شوری از راهکارهای مناسب جهت کاهش اثرات شوری است. این پژوهش به‌منظور تعیین متحمل‏ترین ژنوتیپ‏های گندم به سطوح مختلف شوری انجام گردید. آزمایش فاکتوریل، در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار در شرایط نور و دمای طبیعی محیط در گلخانه انجام شد. فاکتورهای آزمایش شامل ژنوتیپ‏های سیستان، نارین، برات، سارنگ، شوش، آینه، سحر، مهرگان، Ms-90-15، Ms-92-8، Ms-93-5،Ms-93-6،Ms-93-14، Ms-93-16 و S-94-12 و آب با شورهای 1، 10 و 16 دسی ‏زیمنس بر متر بودند. کمترین محتوای سدیم برگ، نشت یونی و بیشترین پتاسیم برگ در ارقام مهرگان و سارنگ مشاهده شد. در شوری ملایم، S-94-12 و MS-92-8 به ترتیب کمترین و بیشترین درصد کاهش عملکرد دانه را نسبت به محیط بدون شوری داشتند. برای شوری شدید چنین مقادیری در مهرگان و MS-93-6 مشاهده شد. بررسی روابط بین ژنوتیپ‌ها با استفاده از روش تجزیه بای‌پلات و شاخص‌های تحمل به شوری نشان داد که شاخص‌های MP، GMP، HM و STI همبستگی مثبت و معنی‏داری با عملکرد گندم در تمام سطوح دارند. کاربرد آب شور 10 دسی‌زیمنس بر متر باعث کاهش عملکرد دانه ژنوتیپ‏های سیستان، نارین، Ms-90-15، Ms-92-8، Ms-93-5،Ms-93-6،Ms-93-14 و Ms-93-16، برات، سارنگ، شوش، آینه، سحر، مهرگان و ‌S-94-12 به ترتیب به میزان 32.6، 36.2، 24، 40.5، 29.8، 32.5، 32.3، 26، 27.3، 30.5، 36.6، 21.7، 26.8، 30.2 و 15.6 درصد در مقایسه با شاهد گردید. این مقادیر برای شوری 16 دسی‌زیمنس بر متر به ترتیب 47.3، 56.3، 47.8، 50.6، 57، 65.4، 56.2، 50.2، 51.2، 50.5، 46.6، 50.8، 47.3، 43.4 و 48.8 درصد بود. بر اساس شاخص‌های تحمل به تنش و شاخص انتخاب SIIG، ژنوتیپ‏های مهرگان، سارنگ، برات و S-94-12، عملکرد بهتری تحت شرایط شور داشتند. علت این امر می‌تواند سازگاری بیشتر این ارقام به شرایط اقلیمی منطقه در مقایسه با سایر ارقام موردبررسی باشد.

تنش خشکی

ارزیابی خصوصیات مورفولوژیکی و عملکرد و اجزای عملکرد ژنوتیپ های کتان روغنی (Linum usitatissimum L.) در واکنش به رژیم های کم‌آبیاری

محمد ولی پور؛ افراسیاب راهنما؛ پیمان حسیبی؛ علی منصفی

دوره 18، شماره 2 ، تیر 1404، ، صفحه 263-281

https://doi.org/10.22077/escs.2024.7074.2258

چکیده

کم‌آبیاری یک راهبرد مهم صرفه‌جویی مصرف آب آبیاری است که راندمان مصرف آب را افزایش می‌دهد. به‌منظور ارزیابی واکنش صفات مورفولوژیکی و عملکرد ژنوتیپ‌های کتان روغنی به رژیم‌های کم‌آبیاری، آزمایشی مزرعه‌ای به‌صورت کرت‌های خردشده در قالب طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 1402-1401 در دانشگاه شهید چمران اهواز اجرا ... بیشتر کم‌آبیاری یک راهبرد مهم صرفه‌جویی مصرف آب آبیاری است که راندمان مصرف آب را افزایش می‌دهد. به‌منظور ارزیابی واکنش صفات مورفولوژیکی و عملکرد ژنوتیپ‌های کتان روغنی به رژیم‌های کم‌آبیاری، آزمایشی مزرعه‌ای به‌صورت کرت‌های خردشده در قالب طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 1402-1401 در دانشگاه شهید چمران اهواز اجرا شد. چهار رژیم ‌آبیاری شامل آبیاری مطلوب (آبیاری در80-80-80-80 درصد ظرفیت زراعی)، کم‌آبیاری ملایم (آبیاری در60-70-70-60 درصد ظرفیت زراعی)، کم‌آبیاری متوسط (آبیاری در60-60-60-60 درصد ظرفیت زراعی) و کم‌آبیاری شدید (آبیاری در40-50-50-40 درصد ظرفیت زراعی) به عنوان عامل اصلی و چهار ژنوتیپ کتان روغنی (هندی، مجاری، اصفهان و کرمان) به عنوان عامل فرعی مورد بررسی قرار گرفتند. رژیم‌های آبیاری مذکور به‌ترتیب در مراحل رشد رویشی، ساقه‌دهی، آغاز گلدهی و آغاز پر شدن دانه اعمال شدند. رژیم‌های کم‌آبیاری بسته به مرحلة رشدی گیاه و شدت تنش به‌طور متفاوتی باعث کاهش ویژگی‌های مورفولوژیکی و عملکرد دانه و روغن ژنوتیپ‌ها شد. به طوری که رژیم‌های کم‌آبیاری ملایم، متوسط و شدید به‌طور متوسط منجر به کاهش معنی‌دار عملکرد دانه به میزان 34، 39 و 49 درصد و عملکرد روغن به میزان 35، 40 و 52 درصد شدند. بین ژنوتیپ‌ها از نظر عملکرد دانه در واکنش به کم‌آبیاری تنوع ژنتیکی وجود داشت. عملکرد دانه در کم‌آبیاری شدید در مقایسه با آبیاری مطلوب در ژنوتیپ‌های هندی، مجاری، اصفهان و کرمان به میزان 56، 62، 46 و 32 درصد کاهش یافت. ژنوتیپ‌های اصفهان و کرمان در شرایط کم‌آبیاری با کمترین کاهش عملکرد دانه و روغن، پایداری عملکرد بالاتری داشتند. به طور کلی، اعمال کم‌آبیاری متوسط علی‌رغم کاهش 37 و 29 درصدی عملکرد دانه در ژنوتیپ‌های اصفهان و کرمان، باعث کاهش 35 درصدی آب مصرفی و افزایش کارایی مصرف آب شد. لذا رژیم آبیاری60 درصد ظرفیت زراعی و ژنوتیپ‌های اصفهان و کرمان برای تولید پایدار کتان روغنی در مناطق نیمه‌خشک قابل‌توصیه هستند.

تنش شوری

بررسی کاربرد ورمی کمپوست و محلول پاشی متانول بر فعالیت آنتی اکسیدان برگ، اسمولیت های سازگار و برخی صفات تریتیکاله تحت تنش شوری

خدیجه صورآذر؛ رئوف سیدشریفی

دوره 18، شماره 1 ، فروردین 1404، ، صفحه 15-33

https://doi.org/10.22077/escs.2024.6592.2231

چکیده

به منظور بررسی تاثیر شوری، ورمی کمپوست و متانول بر فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدان، اسمولیت های سازگار و برخی صفات تریتیکاله، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در گلخانه تحقیقاتی دانشگاه محقق اردبیلی در سال 1401 اجرا شد. فاکتورهای مورد بررسی شامل سه سطح شوری (عدم اعمال شوری به عنوان شاهد، شوری 50 ... بیشتر به منظور بررسی تاثیر شوری، ورمی کمپوست و متانول بر فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدان، اسمولیت های سازگار و برخی صفات تریتیکاله، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در گلخانه تحقیقاتی دانشگاه محقق اردبیلی در سال 1401 اجرا شد. فاکتورهای مورد بررسی شامل سه سطح شوری (عدم اعمال شوری به عنوان شاهد، شوری 50 و 100 میلی مولار از نمک سدیم کلرید)، دو سطح ورمی کمپوست (بدون کاربرد به عنوان شاهد و کاربرد ورمی کمپوست) و سه سطح متانول (محلول‌پاشی با آب به‌عنوان شاهد، محلول پاشی 15 و 30 درصد حجمی متانول) بود. نتایج نشان داد کاربرد همزمان ورمی کمپوست و متانول 30 درصد حجمی در سطح شوری 100 میلی مولار فعالیت آنزیم پراکسیداز (73.4 درصد)، پلی فنل اکسیداز (89.6 درصد)، قند محلول (20.3 درصد)، پروتئین (38 درصد)، پرولین (101.9 درصد) و محتوای نسبی آب (20.6 درصد) را نسبت به تیمار عدم کاربرد ورمی کمپوست و متانول درهمین سطح شوری افزایش داد. کاربرد ورمی کمپوست محتوای مالون دی آلدهید و پراکسید هیدروژن را (به ترتیب 9 و 20 درصد) در مقایسه با عدم کاربرد ورمی کمپوست کاهش داد. کاربرد متانول 30 درصد حجمی محتوای مالون دی آلدهید و پراکسیدهیدروژن را (به ترتیب 40 و 55 درصد) در مقایسه با عدم کاربرد متانول کاهش داد. بیش ترین عملکرد دانه از کاربرد همزمان ورمی کمپوست و متانول 30 درصد حجمی در شرایط عدم شوری به دست آمد. براساس نتایج این تحقیق، به نظر می رسد کاربرد ورمی کمپوست و متانول به دلیل بهبود فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدانی و اسمولیت های سازگار می تواند موجب افزایش عملکرد دانه تریتیکاله تحت تنش شوری شود.

تنش غرقاب

واکنش صفات مورفولوژیک و عملکرد دانه گلرنگ زراعی (.Carthamus tinctorius L) به تنش غرقاب در مراحل مختلف رشدی در شرایط مزرعه

فاطمه عسکری فروشانی؛ افراسیاب راهنما؛ موسی مسکرباشی؛ ایمان کامرانفر

دوره 17، شماره 4 ، دی 1403، ، صفحه 855-870

https://doi.org/10.22077/escs.2024.7014.2254

چکیده

تنش غرقابی به‌‌عنوان یکی از تنش های غیر‌زیستی محدود کنندۀ رشد و عملکرد گیاهان زراعی در بسیاری از مناطق جهان است. به‌منظور بررسی واکنش های مورفولوژیک و زراعی گلرنگ در شرایط تنش غرقابی، آزمایشی به ‌صورت کرت های خردشده در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در سال زراعی1400-1399 در دانشگاه شهید چمران اهواز اجرا شد. سه سطح تنش ... بیشتر تنش غرقابی به‌‌عنوان یکی از تنش های غیر‌زیستی محدود کنندۀ رشد و عملکرد گیاهان زراعی در بسیاری از مناطق جهان است. به‌منظور بررسی واکنش های مورفولوژیک و زراعی گلرنگ در شرایط تنش غرقابی، آزمایشی به ‌صورت کرت های خردشده در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در سال زراعی1400-1399 در دانشگاه شهید چمران اهواز اجرا شد. سه سطح تنش غرقابی: شاهد، تنش غرقابی ملایم (به مدت 24 ساعت) و شدید (به مدت 48 ساعت) به عنوان عامل اصلی و تنش در مراحل رشد رویشی و زایشی به عنوان عامل فرعی در نظر گرفته شد. صفات مورفولوژیک و عملکرد دانه و روغن گلرنگ بسته به مدت زمان تنش و مرحلة رشدی گیاه به طور متفاوتی به تنش غرقاب واکنش نشان دادند. تنش غرقاب ملایم و شدید منجر به کاهش معنی‌دار عملکرد دانه به ترتیب به میزان 34 و 39 درصد و عملکرد روغن به میزان 16 و 32 درصد در مقایسه با شاهد شد. همچنین اعمال تنش در مرحلة رشد رویشی و زایشی به طور متفاوت عملکرد دانه و روغن را کاهش داد، به گونه ای که بیش ترین کاهش به ترتیب به میزان 57 و 35 درصد مربوط به تیمار تنش شدید در مرحلة رشد زایشی بود. کاهش شدید تعداد شاخه های فرعی فرعی در این مرحله ( 55 درصد)، سبب کاهش تعداد طبق در بوته و در نتیجه تعداد دانه در بوته و در نهایت کاهش عملکرد دانه شد. به عبارتی، بیشترین تأثیر تنش در مرحلة زایشی از طریق کاهش تعداد شاخه های فرعی فرعی و به دنبال آن کاهش تعداد طبق و دانه در بوته بود. این یافته ها نشان می دهد که گلرنگ در مرحلة رشد زایشی به تنش غرقاب حساس تر است و افزایش مدت زمان تنش باعث افزایش حساسیت و کاهش بیشتر عملکرد دانه این گیاه می شود.

تنش خشکی

بررسی شاخص های تحمل تنش خشکی سه رقم کینوا در دو تاریخ کاشت بهاره و تابستانه در منطقه بیرجند و سربیشه

فرزانه گلستانی فر؛ سهراب محمودی؛ حمیدرضا فلاحی؛ علی شهیدی

دوره 17، شماره 2 ، تیر 1403، ، صفحه 287-301

https://doi.org/10.22077/escs.2023.5747.2172

چکیده

به‌منظور بررسی شاخصهای تحمل تنش خشکی ارقام کینوا، چهار آزمایش مجزا (شامل دو تاریخ کاشت بهاره و تابستانه در دو منطقه بیرجند و سربیشه) موردمطالعه قرار گرفت که هر یک از آن‌ها به‌صورت فاکتوریل (فاکتورها عبارت‌اند از چهار سطح رطوبتی 100، 75، 50 و 25 درصد نیاز آبی و سه رقم کینوا به نام تیتیکاکا، گیزاوان و ردکارینا) در قالب طرح بلوکهای ... بیشتر به‌منظور بررسی شاخصهای تحمل تنش خشکی ارقام کینوا، چهار آزمایش مجزا (شامل دو تاریخ کاشت بهاره و تابستانه در دو منطقه بیرجند و سربیشه) موردمطالعه قرار گرفت که هر یک از آن‌ها به‌صورت فاکتوریل (فاکتورها عبارت‌اند از چهار سطح رطوبتی 100، 75، 50 و 25 درصد نیاز آبی و سه رقم کینوا به نام تیتیکاکا، گیزاوان و ردکارینا) در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار اجرا گردید و از طریق تجزیه به مؤلفههای اصلی مورد ارزیابی قرار گرفت. ارزیابی ارقام ازنظر تحمل خشکی با استفاده از شاخص تحمل (TOL)، شاخص حساسیت به تنش (SSI)، شاخص تحمل به تنش (STI)، میانگین حسابی بهرهوری (MP)، میانگین هندسی بهره وری (GMP) و میانگین هارمونیک (HM) انجام گرفت. نتایج نشان داد که بالاترین میزان شاخصهای STI، MP، GMP و HM، در کشت اسفندماه، در هر دو شهرستان متعلق به رقم ردکارینا و در کشت مردادماه متعلق به رقم گیزاوان بود و شاخصهای SSI و TOL با توجه به پراکندگی نتایج، قدرت تشخیص کمتری در ارزیابی تحمل خشکی ارقام کینوا داشتند. تجزیه به مؤلفههای اصلی نیز نشان داد که در کشت اسفندماه در هر دو مکان، رقم ردکارینا در راستای بردار عملکرد دانه در شرایط تنش و شاخصهای MP، GMP، STI و HM در ناحیه پتانسیل عملکرد و متحمل به تنش قرار گرفت. در کشت مردادماه در هر دو مکان، رقم گیزاوان در ناحیه حساس به تنش و در راستای بردارهای عملکرد دانه و شاخصهای MP، GMP، STI و HM قرار داشت که نشاندهنده بالاتر بودن عملکرد این رقم در شرایط بدون تنش و تحمل آن‌ها در شرایط کمبود آب بود. در این مطالعه، رقم تیتیکاکا در راستای بردار SSI قرار گرفت که نشاندهنده حساس بودن این رقم به تنش بود. به‌طورکلی در مردادماه، رقم گیزاوان و در اسفندماه رقم ردکارینا، متحملترین ارقام نسبت به تنش خشکی بودند.

اصلاح گیاهان برای شرایط تنش

غربالگری لاین‌های ذرت (.Zea mays L) با استفاده از شاخص‌های گزینش برای تحمل به تنش شوری

سرور ارژنگ؛ رضا درویش زاده؛ هادی علی پور

دوره 16، شماره 4 ، دی 1402، ، صفحه 949-967

https://doi.org/10.22077/escs.2023.5194.2120

چکیده

عوامل تنش‌زای غیرزیستی از جمله تنش شوری، موجب کاهش عمده عملکرد ذرت به‌خصوص در مناطق خشک و نیمه‌خشک می‌شود. کاربرد شاخص‌های گزینش برای تحمل به تنش شوری، راهکار مؤثری جهت غربالگری ژنوتیپ‌های متحمل ذرت در راستای برنامه‌های به‌نژادی این محصول می‌باشد. بدین منظور، ارزیابی ۸۶ لاین ذرت تحت شرایط نرمال و تنش شوری (dSm-1 ۸) در قالب طرح بلوک‌های ... بیشتر عوامل تنش‌زای غیرزیستی از جمله تنش شوری، موجب کاهش عمده عملکرد ذرت به‌خصوص در مناطق خشک و نیمه‌خشک می‌شود. کاربرد شاخص‌های گزینش برای تحمل به تنش شوری، راهکار مؤثری جهت غربالگری ژنوتیپ‌های متحمل ذرت در راستای برنامه‌های به‌نژادی این محصول می‌باشد. بدین منظور، ارزیابی ۸۶ لاین ذرت تحت شرایط نرمال و تنش شوری (dSm-1 ۸) در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در شرایط گلدانی طی سال ۱۳۹6 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه ارومیه انجام گرفت. بر اساس عملکرد دانه لاین‌های ذرت در شرایط نرمال و تنش شوری، ده شاخص گزینش برای تحمل به تنش شوری شامل شاخص حساسیت به تنش (SSI)، شاخص تحمل (TOL)، شاخص تحمل به تنش (STI)، میانگین بهره‌وری (MP)، میانگین هندسی بهره‌وری (GMP)، میانگین هارمونیک (HM)، شاخص تحمل غیرزیستی (ATI)، شاخص مقاومت به خشکی (DI)، شاخص تغییر یافته تحمل به تنش در شرایط نرمال (MpSTI) و تنش (MsSTI) محاسبه شدند. تنوع ژنتیکی بالایی در بین لاین‌های مورد مطالعه از لحاظ عملکرد دانه و شاخص‌های گزینش به‌دست آمد. شاخص‌های STI، MP، GMP و HM بیشترین همبستگی را با عملکرد دانه در هر دو شرایط نرمال و تنش شوری داشتند و بر اساس نمودار سه بعدی، لاین‌های متحمل به شوری با عملکرد بالا در هر دو شرایط نرمال و تنش شوری را از سایر لاین‌ها تفکیک نمودند. نتایج حاصل از روش‌های آماری چندمتغیره شامل تجزیه خوشه‌ای و تجزیه به مؤلفه‌های اصلی، نه تنها قادر به تمایز لاین‌های با عملکرد بالا در هر دو شرایط نرمال و تنش شوری بودند، بلکه قادر بودند لاین‌های پایدار در شرایط تنش را نیز از لاین‌های ناپایدار تفکیک نمایند. بدین‌ترتیب، لاین‌های Ma010، Ma026، Ma009، Ma027، Ma023، Ma007 و Ma005 به‌عنوان لاین‌های ذرت متحمل به شوری با عملکرد پایدار جهت استفاده در برنامه‌های به‌نژادی معرفی می‌شوند.

تنش خشکی

واکنش شاخص های فیزیولوژیکی رشد و کارایی مصرف آب سویا به مایکوریزا و روش مصرف سولفات روی تحت شرایط تنش رطوبتی

پویا سهرابی نور؛ محمد علی ابوطالبیان؛ جواد حمزه ئی

دوره 16، شماره 4 ، دی 1402، ، صفحه 1105-1121

https://doi.org/10.22077/escs.2023.5297.2135

چکیده

به‌منظور بررسی تأثیر تلقیح با قارچ مایکوریزا و شیوه مصرف کود سولفات روی بر تعدادی از شاخص های فیزیولوژیکی رشد، کارایی مصرف آب و عملکرد دانه سویا آزمایشی در شرایط تنش رطوبتی انجام شد. این آزمایش به‌صورت فاکتوریل بر پایه طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار، در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی سینا اجرا شد. عوامل آزمایش ... بیشتر به‌منظور بررسی تأثیر تلقیح با قارچ مایکوریزا و شیوه مصرف کود سولفات روی بر تعدادی از شاخص های فیزیولوژیکی رشد، کارایی مصرف آب و عملکرد دانه سویا آزمایشی در شرایط تنش رطوبتی انجام شد. این آزمایش به‌صورت فاکتوریل بر پایه طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار، در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی سینا اجرا شد. عوامل آزمایش عبارت بودند از تنش رطوبتی در سه سطح آبیاری پس از 60 ،۹۰ و ۱۲۰ میلی‎متر تبخیر از تشت تبخیر کلاس (A)؛ شیوه مصرف کود سولفات روی با سه روش محلول‌پاشی، مصرف خاکی و عدم مصرف کود و قارچ مایکوریزا (Funneliformis mosseae) در دو سطح کاربرد و عدم کاربرد. نتایج نشان داد در تمام سطوح تنش رطوبت، تلقیح با مایکوریزا موجب افزایش شاخص سطح برگ، سرعت رشد محصول، کارآیی مصرف آب و عملکرد دانه گردید. کاربرد مایکوریزا تحت شرایط محلول‎پاشی سولفات روی، بیشینه شاخص سطح برگ، بیشینه سرعت رشد محصول و کارایی مصرف آب را به ترتیب 69 ، 98 و 112 درصد افزایش داد. در این پژوهش بیشترین درصد همزیستی مایکوریزایی در تیمارهای تنش متوسط رطوبت و محلول‎ پاشی سولفات روی به ترتیب 64 و 59 درصد به دست آمد. نتایج نشان داد محلول ‎پاشی سولفات روی در شرایط تنش شدید رطوبت، عملکرد دانه را 68 درصد افزایش داد و به 1100 کیلوگرم در هکتار رسانید. به‌طورکلی تلقیح با مایکوریزا و محلول‌پاشی روی تحت شرایط تنش رطوبتی عوامل مهمی در بهبود شاخص‌های فیزیولوژیکی رشد، کارایی مصرف آب و عملکرد سویا هستند.

تنش خشکی

بررسی تاثیر نیتروژن و متانول بر شاخص های رشد، عملکرد و اجزاء عملکرد گیاه سیاه‌دانه (.Nigella sativa ) تحت تنش خشکی

میلاد سلطانیه؛ داریوش طالعی؛ پریسا نجات خواه

دوره 16، شماره 3 ، مهر 1402، ، صفحه 587-601

https://doi.org/10.22077/escs.2023.4822.2077

چکیده

برای بررسی واکنش‌های رشدی و عملکرد گیاه به نیتروژن و متانول تحت تنش خشکی آزمایش کرت‌های دوبار خرد شده بر پایه طرح بلوک‌های کامل تصادفی با 3 تکرار در مزرعه دانشکده کشاورزی دانشگاه زنجان در سال زراعی 1399-1398 انجام شد. تیمارهای آزمایش شامل تنش آبیاری با 4 سطح (شاهد بدون تنش، آبیاری در زمان 80 درصد، 60 درصد و 40 درصد ظرفیت زراعی خاک) در کرت‌های ... بیشتر برای بررسی واکنش‌های رشدی و عملکرد گیاه به نیتروژن و متانول تحت تنش خشکی آزمایش کرت‌های دوبار خرد شده بر پایه طرح بلوک‌های کامل تصادفی با 3 تکرار در مزرعه دانشکده کشاورزی دانشگاه زنجان در سال زراعی 1399-1398 انجام شد. تیمارهای آزمایش شامل تنش آبیاری با 4 سطح (شاهد بدون تنش، آبیاری در زمان 80 درصد، 60 درصد و 40 درصد ظرفیت زراعی خاک) در کرت‌های اصلی، نیتروژن با 4 سطح (شاهد، 30، 60 و 90 کیلوگرم در هکتار) در کرت‌های فرعی و متانول با 3 سطح (صفر، 10 و 30 درصد) در کرت‌های فرعی فرعی مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که با افزایش تنش آبیاری شاخص‌های رشد و عملکرد گیاه کاهش یافت، در-حالی‌که با افزایش غلظت نیتروژن و متانول شاخص‌های رشد و عملکرد افزایش پیدا کرد. برهم‌کنش کاربرد 10 درصد متانول و 30 کیلوگرم در هکتار نیتروژن، ارتفاع و طول ریشه را به میزان 9 و 16 درصد نسبت به تیمار شاهد افزایش داد. همچنین برهم‌کنش سه‌گانه تیمارهای آبیاری شاهد، کاربرد 30کیلوگرم در هکتار نیتروژن و 10 درصد متانول، سرعت رشد محصول را 17.44 درصد نسبت به تیمار شاهد افزایش داد. کاربرد سطوح بالای نیتروژن و متانول تحت تنش شدید باعث کاهش میزان عملکرد دانه گردید. بطور کلی نتایج نشان داد که برهم‌کنش سه‌گانه تیمارهای بدون تنش آبیاری، کاربرد 90 کیلوگرم در هکتار نیتروژن و کاربرد 10 درصد متانول سبب افزایش معنی‌دار (3.6 درصد) عملکرد دانه شد که با توجه به اهمیت و ارزش اقتصادی گیاه سیاه‌دانه در صنایع دارویی کاربرد این تیمار برای تولیدکنندگان این گیاه توصیه می‌گردد.

تنش خشکی

پاسخ ژنوتیپ‌های گلرنگ به منابع مختلف نیتروژن در شرایط بدون تنش و تنش آبی انتهای فصل

عباس سلیمانی فرد؛ مانی مجدم؛ شهرام لک؛ مجتبی علوی فاضل

دوره 16، شماره 3 ، مهر 1402، ، صفحه 613-628

https://doi.org/10.22077/escs.2023.4830.2079

چکیده

گلرنگ یک گیاه دانه روغنی مقاوم به کم آبی است و نقش مهمی در تولید روغن دارد. این پژوهش با هدف مطالعه پاسخ ژنوتیپ‌های گلرنگ پاییزه به ازتوباکتر و کود شیمایی نیتروژن به صورت فاکتوریل 4×6 در طی دو سال زراعی (95- 1394و 96-1395) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در شرایط تنش خشکی انتهایی فصل و بدون تنش در ایستگاه تحقیقات کشاورزی سرابله ... بیشتر گلرنگ یک گیاه دانه روغنی مقاوم به کم آبی است و نقش مهمی در تولید روغن دارد. این پژوهش با هدف مطالعه پاسخ ژنوتیپ‌های گلرنگ پاییزه به ازتوباکتر و کود شیمایی نیتروژن به صورت فاکتوریل 4×6 در طی دو سال زراعی (95- 1394و 96-1395) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در شرایط تنش خشکی انتهایی فصل و بدون تنش در ایستگاه تحقیقات کشاورزی سرابله در استان ایلام اجرا شد. فاکتورهای آزمایش شامل ترکیبی از تلقیح بذر با ازتوباکتر همراه با مصرف کود شیمیایی اوره در چهار سطح (بدون مصرف هیچ منبع کودی (شاهد)، تلقیح بذر با ازتوباکتر، تلقیح بذر با ازتوباکتر+ 50 درصد نیتروژن از منبع اوره و 100 درصد نیتروژن از منبع کود شیمیایی اوره) و شش ژنوتیپ گلرنگ بود. نتایج حاصل از تجزیه مرکب نشان داد، اثر منبع نیتروژن و ژنوتیپ بر شاخص‌های تحمل به تنش و عملکرد دانه در هر دو شرایط آزمایش معنی‌دار بودند. بیشترین شاخص میانگین بهره‌وری به کاربرد 100 درصد کود شیمیایی نیتروژن و تیمار تلقیح ازتوباکتر+50 درصد مصرف کود شیمیایی نیتروژن اختصاص داشت.کمترین شاخص حساسیت به تنش به تیمار تلقیح ازتوباکتر+ 50 درصد مصرف کود شیمیایی متعلق بود.نتایج حاصل از تجزیه به مؤلفه‌های اصلی نیز نشان داد که ژنوتیپ سینا در تیمارهای تلقیح با ازتوباکتر و 100 درصد مصرف کود شیمیایی نیتروژن و ژنوتیپ پدیده و سینا در تیمار تلفیقی ازتوباکتر+50 درصد مصرف کود شیمیایی نیتروژن، بیشترین تحمل به تنش خشکی را داشتند. به طور کلی نتایج این تحقیق مشخص کرد، رقم سینا در تیمار تلقیح با ازتوباکتر و مصرف کود 100 درصد نیتروژن، رقم پدیده علاوه بر رقم سینا در کاربرد ترکیبی ازتوباکتر + کود نیتروژن 50 درصد بیشترین تحمل را به تنش خشکی انتهایی فصل داشت. بنابراین در انتخاب ژنوتیپ های متحمل به خشکی باید به عامل منبع نیتروژن توجه ویژه ای شود.

تنش خشکی

ارزیابی اثر محلول پاشی نیتروژن بر برخی ویژگی های فیزیولوژیک و زراعی سه رقم جو (.Hordeum vulgare L) تحت شرایط مختلف رطوبتی

حسین صفرپور؛ ابراهیم خلیل وند بهروزیار؛ مهرداد یارنیا؛ یهرام میرشکاری؛ حسن منیری‌فر

دوره 16، شماره 3 ، مهر 1402، ، صفحه 727-743

https://doi.org/10.22077/escs.2023.4943.2091

چکیده

بهمنظور بررسی اثر محلول پاشی نیتروژن بر برخی خصوصیات و فیزیولوژیک و زراعی ارقام جو آزمایشی در دو سال زراعی 98- 1397 و 99- 1398 در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی استان آذربایجان شرقی به‌صورت اسپلیت فاکتوریل با سه تکرار انجام شد. تیمارهای آبیاری در دو سطح کامل و تنش کم آبی به کرت های اصلی و تیمارهای محلول پاشی (محلول‌پاشی و عدم محلول‌پاشی ... بیشتر بهمنظور بررسی اثر محلول پاشی نیتروژن بر برخی خصوصیات و فیزیولوژیک و زراعی ارقام جو آزمایشی در دو سال زراعی 98- 1397 و 99- 1398 در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی استان آذربایجان شرقی به‌صورت اسپلیت فاکتوریل با سه تکرار انجام شد. تیمارهای آبیاری در دو سطح کامل و تنش کم آبی به کرت های اصلی و تیمارهای محلول پاشی (محلول‌پاشی و عدم محلول‌پاشی نیتروژن) و سه رقم جو (مهتاب، جلگه و ماکوئی) به‌صورت فاکتوریل به کرت های فرعی اختصاص یافت. نتایج نشان داد بالاترین ارتفاع بوته، طول سنبله، شاخص کلروفیل، شاخص سطح برگ، تعداد دانه در سنبله و عملکرد دانه و کمترین محتوی پرولین برگ به تیمار محلول پاشی کود نیتروژن تحت شرایط آبیاری کامل اختصاص داشت. همچنین محلول پاشی نیتروژن توانست ارتفاع بوته، طول سنبله، شاخص کلروفیل شاخص برگ پرچم، محتوی پرولین، وزن هزار دانه و عملکرد دانه را تحت شرایط تنش کم آبی در مقایسه با تیمار شاهد به‌صورت معنی داری افزایش دهد. نتایج نشان داد رقم مهتاب تحت شرایط آبیاری کامل توانست بالاترین شاخص کلروفیل، شاخص سطح برگ، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه و عملکرد دانه را در هر دو شرایط محیطی و بالاترین محتوی پرولین را تحت شرایط تنش کم آبی تولید نماید و در بین سه رقم موردبررسی بیشترین مقاومت به خشکی را نشان داد. نتایج برهمکنش ها همچنین نشان داد بالاترین محتوی کلروفیل شاخص سطح برگ پرچم، محتوی پرولین، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه و عملکرد دانه به رقم مهتاب و تیمار محلول‌پاشی نیتروژن اختصاص یافت. میتوان نتیجه گرفت کاربرد نیتروژن به‌صورت محلول پاشی میتواند راهکاری برای تعدیل تنش کم‌آبی و بهبود عملکرد دانه در جو در مناطق دیم باشد، همچنین رقم مهتاب به‌واسطه مقاومت پتانسیل استفاده از امکانات محیطی رقمی مناسب برای کشت کار در مناطقی با شرایط محیطی متغیر باشد.

تنش خشکی

بررسی عملکرد، خصوصیات زراعی و تحمل به خشکی لاین‌های گندم نان در شرایط دیم و آبی

صفورا دهبالائی؛ علی اشرف مهرابی؛ عباس ملکی؛ محمد مهدی پورسیابیدی

دوره 16، شماره 3 ، مهر 1402، ، صفحه 745-763

https://doi.org/10.22077/escs.2023.4968.2093

چکیده

این پژوهش با هدف تعیین عملکرد کمی و کیفی و تحمل خشکی لاین‌های گندم نان در شرایط دیم و آبی در طول 3 سال زراعی (98-1395) در ایستگاه تحقیقات کشاورزی سرابله واقع در استان ایلام اجرا شد. بررسی به‌صورت دو آزمایش مستقل هر یک در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. در این بررسی 20 لاین گندم در دو مکان آبی و دیم بهصورت جداگانه کاشت ... بیشتر این پژوهش با هدف تعیین عملکرد کمی و کیفی و تحمل خشکی لاین‌های گندم نان در شرایط دیم و آبی در طول 3 سال زراعی (98-1395) در ایستگاه تحقیقات کشاورزی سرابله واقع در استان ایلام اجرا شد. بررسی به‌صورت دو آزمایش مستقل هر یک در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. در این بررسی 20 لاین گندم در دو مکان آبی و دیم بهصورت جداگانه کاشت شدند. در شرایط آبی، آبیاری بر اساس نیاز گیاه (بدون تنش) به مقدار 4 هزار مترمکعب و به تعداد 6 مرتبه انجام شد و در آزمایش دیگر فقط به‌ نزولات جوی اکتفا گردید. در این بررسی مقاومت به خشکی و صفات مؤثر بر آن در لاین‌های مختلف گندم نان و عملکرد کمی و کیفی مورداندازه‌گیری قرار گرفت. نتایج نشان داد که بیشترین عملکرد دانه در محیط کاشت آبی مربوط به ‌لاین SUP152 به مقدار 3245 کیلوگرم در هکتار بود که تفاوت آماری معناداری با لاین WHEAR که رده دوم قرار گرفت، نداشت. لاین MILAN/SHA7 نیز، در رده سوم قرار داشت. این 3 لاین از نظر اجزای عملکرد نیز مقادیر بالایی داشتند. بیشترین عملکرد دانه در محیط کاشت دیم مربوط به ‌لاین PBW343 به مقدار 2051 کیلوگرم در هکتار حاصل شد. کمترین عملکرد دانه در محیط دیم مربوط به ‌لاین PAURAQ به مقدار 1457 کیلوگرم در هکتار بود. لاین PBW343 در محیط کاشت دیم از نظر اجزای عملکرد جزو بهترین لاین‌ها بود. بررسی پراکنش لاین‌ها بر اساس YS، YP و شاخصهای MP و GMP نشان داد که لاین‌های WHEAR، MILAN، CHIBIA//PRLII، PBW343 و SOKOLL3 در گروه A قرارگرفته و مقاوم به‌ تنش خشکی بوده و عملکرد دانه بالایی در هر دو محیط داشتند و به‌عنوان لاین‌های برتر برای هر دو محیط دیم و آبی انتخاب شدند.

تنش خشکی

ارزیابی شاخص های تحمل به خشکی در لاین های امیدبخش جو (.Hordeum vulgare L)

زهره حاجی برات؛ عباس سعیدی؛ حبیب الله قزوینی

دوره 16، شماره 3 ، مهر 1402، ، صفحه 787-801

https://doi.org/10.22077/escs.2023.4986.2096

چکیده

خشکی یکی از مهمترین عوامل محدود کننده محیط برای رشد و بهره وری گیاه جو می باشد. در این مطالعه، 18 لاین متنوع جو در دو سطح آبیاری (شرایط نرمال و شرایط تنش کم آبیاری) مورد بررسی قرار گرفتند. این آزمایش به‌صورت طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج، ایران در سال 1399 انجام شد. شاخص‌های تحمل و حساسیت ... بیشتر

تنش گرما

تأثیر تنش گرمای انتهای فصل بر برخی صفات فیزیولوژیک و عملکردی ارقام امیدبخش آفتابگردان در شرایط آب و هوایی اهواز

بهنوش شیخ ممو؛ افراسیاب رهنما؛ پیمان حسیبی

دوره 16، شماره 3 ، مهر 1402، ، صفحه 835-851

https://doi.org/10.22077/escs.2023.4928.2107

چکیده

به‌منظور بررسی ویژگی های فیزیولوژیکی و زراعی ارقام امیدبخش آفتابگردان در شرایط تنش گرمای انتهای فصل، پژوهشی مزرعه‌ای به‌صورت کرت‌های خردشده در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار اجرا شد. سه تاریخ کاشت شامل: 20 آبان، 20 آذر و 20 دی در کرت‌های اصلی و پنج رقم آفتابگردان قاسم، فانتازیا، پروگرس، لاکومکا و شمس در کرت‌های فرعی ... بیشتر به‌منظور بررسی ویژگی های فیزیولوژیکی و زراعی ارقام امیدبخش آفتابگردان در شرایط تنش گرمای انتهای فصل، پژوهشی مزرعه‌ای به‌صورت کرت‌های خردشده در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار اجرا شد. سه تاریخ کاشت شامل: 20 آبان، 20 آذر و 20 دی در کرت‌های اصلی و پنج رقم آفتابگردان قاسم، فانتازیا، پروگرس، لاکومکا و شمس در کرت‌های فرعی قرار گرفتند. تاریخ کاشت به هنگام با شرایط دمایی مطلوب به‌عنوان شاهد و تاریخ کاشت‌های تأخیری و دیرهنگام به‌عنوان تنش گرمایی در نظر گرفته شد به‌گونه‌ای که دوران گلدهی و پر شدن دانه در مواجه با تنش گرما ی انتهای فصل بود. نتایج آزمایش نشان داد وقوع تنش گرمای آخر فصل کشت تأخیری و دیرهنگام سبب کاهش عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه، تعداد دانه در طبق، وزن هزار دانه، وزن طبق، عملکرد روغن، شاخص کلروفیل، محتوای آب نسبی، غلظت کلروفیل کل و هدایت روزنه‌ای شد. بین ارقام تفاوت معنی‌داری از نظر صفات مورد مطالعه وجود داشت. رقم‌های لاکومکا و پروگرس به ترتیب دارای بالاترین مقادیر عملکرد دانه و روغن در شرایط شاهد بودند. در کشت دیرهنگام، عملکرد دانه در ارقام قاسم، فانتازیا، پروگرس، لاکومکا و شمس به ترتیب به میزان 69، 38، 6، 31 و 14 درصد نسبت به شاهد کاهش یافت. این میزان به ترتیب برابر با 2.2، 1.2، 0.2، 1.1 و 0.4 درصد به ازای هرروز تأخیر در کاشت بود. با توجه به کاهش درصد و عملکرد روغن در شرایط تأخیر در تاریخ کاشت، به نظر می رسد چشم انداز کشت آفتابگردان در استان خوزستان مرتبط با انطباق این گیاه با تغییر اقلیم باشد.

تنش خشکی

تأثیر کاربرد کودهای بیولوژیکی و سوپر جاذب بر خصوصیات زراعی گیاه کرچک (.Ricinus communis L) تحت شرایط تنش کم‌آبی

هادی طایفه افشاری؛ یهرام میرشکاری؛ عبداله حسن زاده قورت تپه؛ فرهاد فرح وش؛ مهرداد یارنیا

دوره 16، شماره 3 ، مهر 1402، ، صفحه 853-869

https://doi.org/10.22077/escs.2023.5097.2109

چکیده

به‌منظور بررسی تأثیر کاربرد کودهای بیولوژیکی و سوپر جاذب بر خصوصیات زراعی گیاه کرچک در تیمارهای مختلف آبیاری آزمایش مزرعه‌ای دوساله در سالهای 1398-1397 تا 99-1398 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی ساعتلو ارومیه اجرا شد. آزمایش به‌صورت اسپلیت‌پلات فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی بود. عامل اصلی شامل تیمارهای آبیاری و تنش خشکی در ... بیشتر به‌منظور بررسی تأثیر کاربرد کودهای بیولوژیکی و سوپر جاذب بر خصوصیات زراعی گیاه کرچک در تیمارهای مختلف آبیاری آزمایش مزرعه‌ای دوساله در سالهای 1398-1397 تا 99-1398 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی ساعتلو ارومیه اجرا شد. آزمایش به‌صورت اسپلیت‌پلات فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی بود. عامل اصلی شامل تیمارهای آبیاری و تنش خشکی در چهار سطح (70، 100،130 و 160 میلی‌متر از تشتک تبخیر)، و عامل فرعی شامل کاربرد ترکیب کودهای زیستی در چهار سطح (آزوسپریلیوم، سیتروباکتر، تلفیق کاربرد آزوسپریلیوم در سیتروباکتر و شاهد بدون کود) و سوپر جاذب در دو سطح (مصرف سوپر جاذب و عدم مصرف سوپر جاذب) به‌صورت فاکتوریل در کرت‌های فرعی بودند که در سه تکرار به اجرا درآمد. نتایج نشان داد تیمار آبیاری بعد از 160 میلی‌متر از تشتک تبخیر در مقایسه با تیمار آبیاری بعد از 70 میلیمتر ارتفاع بوته، تعداد دانه در بوته، طول خوشه اصلی، تعداد کپسول در بوته، وزن هزار دانه، عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه، شاخص برداشت، درصد روغن و عملکرد روغن را به ترتیب 7.62، 5.26، 12.19، 5.25، 5.86، 3.83، 9.50، 6.10، 2.38 و 11.83 درصد کاهش داد. در بین تیمارهای کود زیستی نیز تلقیح بذر با سیتروباکتر توانست تعداد کپسول، وزن هزار دانه، عملکرد بیولوژیک و درصد روغن را در مقایسه با تیمار شاهد به ترتیب 5.05، 17.28، 2.74 و 8.50 درصد افزایش داد. در بین تیمارهای اثر متقابل بالاترین ارتفاع بوته (165.21 سانتیمتر)، طول خوشه اصلی (23.55 سانتی‌متر)، عملکرد دانه (1137.61 کیلوگرم در هکتار) شاخص برداشت (20.72 درصد) و عملکرد روغن (597.91 کیلوگرم در هکتار) به تیمار مصرف سوپرجاذب و تلقیح با سیتروباکتر اختصاص یافت. با توجه به اثر مثبت ترکیب تیمارهای کود زیستی سوپرجاذب و تلقیح با سیتروباکتر بر عملکرد روغن کرچک کاربرد دو تیمار مذکور جهت بهبود این صفت قابل توصیه است.

تنش خشکی

امکان سنجی تولید کینوا در شرایط کم آبیاری تحت تأثیر محلول پاشی گلایسین بتائین

مرتضی قربانی؛ حمیدرضا فلاحی؛ مهسا اقحوانی شجری؛ سهراب محمودی؛ سید حمید رضا رمضانی

دوره 16، شماره 2 ، تیر 1402، ، صفحه 333-347

https://doi.org/10.22077/escs.2022.4597.2046

چکیده

معرفی گیاهان جدید مقاوم به خشکی به عنوان یکی از گزینه‌های تولید پایدار محصولات زراعی در مناطق خشک به شمار می‌آید. در این آزمایش پاسخ رشد و عملکرد کینوا به تیمارهای مختلف فراهمیِ آب در شرایط مصرف گلایسین بتائین به عنوان یک اسمولایت سازگار کننده به تنش، مورد بررسی قرار گرفت. آزمایش در سال 1396، به‌صورت فاکتوریل بر مبنای طرح بلوک‌های ... بیشتر معرفی گیاهان جدید مقاوم به خشکی به عنوان یکی از گزینه‌های تولید پایدار محصولات زراعی در مناطق خشک به شمار می‌آید. در این آزمایش پاسخ رشد و عملکرد کینوا به تیمارهای مختلف فراهمیِ آب در شرایط مصرف گلایسین بتائین به عنوان یک اسمولایت سازگار کننده به تنش، مورد بررسی قرار گرفت. آزمایش در سال 1396، به‌صورت فاکتوریل بر مبنای طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار پیاده شد که در آن فاکتور اول مدیریت آبیاری (آبیاری پس از تبخیر 70، 140 و 210 میلی‌متر از تشتک تبخیر) و فاکتور دوم محلول‌پاشی گلایسین بتائین [صفر (آب مقطر)، و 150 میلی‌گرم بر لیتر] بود. از نظر بسیاری از شاخص‌های رویشی و زایشی شامل ارتفاع بوته، وزن خشک بوته، تعداد پانیکول در گیاه، طول پانیکول و وزن خشک پانیکول بین تیمارهای مختلف آبیاری تفاوت معنی‌داری مشاهده نشد. با افزایش شدت تنش خشکی عملکرد بیولوژیک و وزن هزار دانه کاهش یافت، ولی عملکرد بذر کاهش نشان نداد. مصرف گلایسین‌بتائین نیز مقادیر وزن خشک بوته، عملکرد بیولوژیک، شاخص کلروفیل و تعداد پانیکول را افزایش داد، ولی موجب کاهش عملکرد بذر شد. بر اساس نتایج اثرات متقابل، بیشترین عملکرد بیولوژیک به میزان 2533.3 کیلوگرم در هکتار از تیمار ترکیبیِ مصرف گلایسین بتائین و انجام آبیاری پس از تبخیر 70 میلی‌متر حاصل شد و کمترین مقدار این شاخص نیز به میزان 1433.3 کیلوگرم در هکتار در گیاهان متعلق به تیمار عدم محلول‌پاشی با گلایسین بتائین و اعمال آبیاری پس از تبخیر 210 میلی‌متر از تشتک تبخیر به دست آمد. بیشترین عملکرد بذر در تیمارهای 70 و 210 میلی‌متر تبخیر از تشتک تبخیر (به ترتیب 250.7 و 245.4 کیلوگرم در هکتار) در شرایط عدم مصرف گلایسین بتائین حاصل شد. با توجه به نتایج حاصل از آزمایش و کمبود منابع آب در مناطق خشک، انجام آبیاری کینوا پس از تبخیر 210 میلیمتر از تشتک تبخیر مناسبتر به نظر میرسد.

اصلاح گیاهان برای شرایط تنش

گزینش و معرفی لاین‌های برتر برنج از نظر پایداری و واکنش در شرایط تنش کم آبی و غرقاب

حسین صبوری؛ محمدرضا جعفرزاده؛ مهناز کاتوزی؛ محمدرضا کریم؛ محمدجواد بهروزبه؛ محسن رضایی؛ احمدرضا دادرس؛ سمیه سنچولی

دوره 16، شماره 2 ، تیر 1402، ، صفحه 447-465

https://doi.org/10.22077/escs.2023.4740.2061

چکیده

برنج یکی از منابع غذایی مهم برای جمعیت جهان به شمار میرود، اما سازگاری کمی به شرایط محدودیت آبی دارد و به‌شدت به کمبود آب حساس است. ازاین‌رو، پایداری و بهبود عملکرد در شرایط تنش آبی از اهداف مهم در کشت برنج محسوب میشود. در این پژوهش، هشت لاین برنج به همراه رقم شاهد منطقه و رقم IR29 در طی سال‌های 1393 و 1394 به‌صورت اسپلیت‌پلات و در ... بیشتر برنج یکی از منابع غذایی مهم برای جمعیت جهان به شمار میرود، اما سازگاری کمی به شرایط محدودیت آبی دارد و به‌شدت به کمبود آب حساس است. ازاین‌رو، پایداری و بهبود عملکرد در شرایط تنش آبی از اهداف مهم در کشت برنج محسوب میشود. در این پژوهش، هشت لاین برنج به همراه رقم شاهد منطقه و رقم IR29 در طی سال‌های 1393 و 1394 به‌صورت اسپلیت‌پلات و در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در سه تکرار در دو منطقه گنبدکاووس و علی آباد کشت شدند. برای اعمال تنش خشکی، آبیاری از 40 روز پس از کشت و هم‌زمان با مرحله حداکثر پنجه-زنی تا برداشت، قطع شد. در این تحقیق، صفات زراعی و تعداد ریشههای کمتر از پنج، 7-6، 20-8، 30-21 و تعداد ریشههای بیشتر از 30 سانتیمتر، حجم ریشه و وزن خشک ریشه اندازهگیری شد. نتایج تجزیه واریانس نشان داد اختلاف بین مدیریت آبیاری و اثر متقابل مدیریت آبیاری و سال برای عملکرد معنی دار بود. مقایسه میانگین عملکرد دانه نشان داد شرایط غرقاب میزان عملکرد بالاتری نسبت به شرایط تنش دارد. تفکیک اثر متقابل مکان × زمان کاشت × شرایط آبیاری با ارقام مختلف به روش بای پلات نشان داد که لاین 87.5.103 در شهرستان علی‌آباد در شرایط غرقاب و تنش بالاترین عملکرد دارد. در شرایط تنش کم‌آبیاری لاینهای IR55411، IR70360، 87.5.21، IR66424 و 87.110 اختلاف عملکرد کمی با هم داشتند، در شرایط غرقاب نیز به ترتیب لاینهای IR55411، IR70360، 87.5.21، IR66424 و 87.110 دارای بالاترین عملکرد بودند. نظر به عملکرد بالای لاین 87.110 در شرایط خشکی و لاین 87.5.103 در غرقاب، این لاین‌ها برای کشت در مناطق مشابه توصیه میشوند.

تنش گرما

ارزیابی شاخص‌های تحمل و حساسیت به تنش و تغییرات GDD در ارقام برنج در واکنش به تنش گرما ناشی از تاریخ کاشت

عبدالله بحرانی؛ مهران ممبینی

دوره 16، شماره 1 ، فروردین 1402، ، صفحه 129-142

https://doi.org/10.22077/escs.2022.4458.2024

چکیده

با هدف ارزیابی شاخص‌های تحمل و حساسیت به تنش گیاه برنج در واکنش به تنش گرما، آزمایشی با دو عامل تاریخ کاشت و رقم به‌صورت کرت‌های خردشده در قالب طرح پایة بلوک‌های کامل تصادفی در سه تکرار در دو سال 1396 و 1397 در جنوب استان خوزستان اجرا گردید. به‌منظور اعمال تنش درجه حرارت بالا (تنش گرمایی) در شرایط مزرعه‌ای سه تاریخ کاشت 15 اردیبهشت، 5 خرداد ... بیشتر با هدف ارزیابی شاخص‌های تحمل و حساسیت به تنش گیاه برنج در واکنش به تنش گرما، آزمایشی با دو عامل تاریخ کاشت و رقم به‌صورت کرت‌های خردشده در قالب طرح پایة بلوک‌های کامل تصادفی در سه تکرار در دو سال 1396 و 1397 در جنوب استان خوزستان اجرا گردید. به‌منظور اعمال تنش درجه حرارت بالا (تنش گرمایی) در شرایط مزرعه‌ای سه تاریخ کاشت 15 اردیبهشت، 5 خرداد و 25 خرداد به‌عنوان کرت‌های اصلی انتخاب گردیدند. در هر تاریخ کاشت 7 رقم برنج شامل رقم عنبوری، چمپا، دانیال، گرده، حمر و هویزه (ارقام بومی) و رقم N22 (رقم شاهد بین‌المللی) به‌عنوان کرت‌های فرعی کشت گردیدند. شاخص‌های تحمل به تنش شامل GWHSI SSI,STI,TOL بود. نتایج نشان داد که بیشترین عملکرد دانه در تاریخ کاشت 5 خرداد با عملکرد 5737 کیلوگرم در هکتار بود که نسبت به تاریخ کاشت اول، 41.7 درصد بیشتر بود. بالاترین عملکرد دانه مربوط به رقم هویزه با میانگین 5606 کیلوگرم در هکتار بود که نسبت به ارقام چمپا و عنبوری به ترتیب 34.3 و 29.6 درصد بیشتر بود. در ارزیابی شاخص‌های تحمل به تنش، رقم N22 و هویزه دارای بالاترین میزان SSI و HTI، ارقام حمر و هویزه بالاترین STI و ارقام N22 و حمر کمترین TOL را نشان دادند. کمترین میانگین شاخص تحمل (SSI) در رقم هویزه و پس از آن در رقم حمر و N22 حاصل گردید. کمترین قدرت تحمل تنش گرما نیز در رقم چمپا مشاهده شد. بالاترین شاخص STI و کمترین شاخص TOL در ارقام حمر، N22 و هویزه به دست آمد. کمترین میزان GDD در هر سه تاریخ کاشت در رقم هویزه و بیشترین آن در ارقام حساس به تنش گرما (عنبوری و چمپا) اختصاص داشت. به‌طورکلی رقم N22، دانیال و ارقام محلی هویزه و حمر متحمل به گرما و رقم گرده رامهرمز و ارقام بومی‌عنبوری و چمپا حساس به گرما شناخته شدند.

اصلاح گیاهان برای شرایط تنش

تجزیه گرافیکی ژنوتیپ، محیط و برهمکنش ژنوتیپ × محیط برای صفت عملکرد دانه گندم نان (.Triticum aestivum L) در شرایط دیم

سیما آبیار؛ سعید نواب پور؛ رحمت الله کریمی زاده؛ امیر قلی زاده؛ علی اصغر نصرااله نژاد قمی؛ غفار کیانی

دوره 16، شماره 1 ، فروردین 1402، ، صفحه 155-168

https://doi.org/10.22077/escs.2022.4489.2028

چکیده

کمبود آب مهمترین عامل محدود کننده تولیدات کشاورزی بخصوص در مناطق خشک و نیمه‌خشک محسوب می‌گردد ارزیابی ژنوتیپ‌های گندم نان تحت شرایط محیطی مختلف در شناساسی ژنوتیپ‌های پایدار و با پتانسیل عملکرد بالا مفید می‌باشد. بنابراین تعداد 15 لاین جدید گندم نان، همراه رقم آفتاب در چهار ایستگاه‌ تحقیقاتی (گچساران، خرم‌آباد، مغان، گنبد) در ... بیشتر کمبود آب مهمترین عامل محدود کننده تولیدات کشاورزی بخصوص در مناطق خشک و نیمه‌خشک محسوب می‌گردد ارزیابی ژنوتیپ‌های گندم نان تحت شرایط محیطی مختلف در شناساسی ژنوتیپ‌های پایدار و با پتانسیل عملکرد بالا مفید می‌باشد. بنابراین تعداد 15 لاین جدید گندم نان، همراه رقم آفتاب در چهار ایستگاه‌ تحقیقاتی (گچساران، خرم‌آباد، مغان، گنبد) در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار به مدت سه سال زراعی (99-1396) مورد ارزیابی قرار گرفتند. از روش آماری GGE بای‌پلات با مدل اثر ژنوتیپ + برهمکنش ژنوتیپ × محیط برای ارزیابی پایداری و سـازگاری ژنوتیپ‌ها در محیط‌های مورد بررسی استفاده شد. نتایج تجزیه مرکب عملکرد دانه نشان داد اثر محیط، اثر ژنوتیپ و برهمکنش ژنوتیپ × محیط معنی‌دار بودند. نتایج نشان داد که به ترتیب 91.49، 1.54 و 5.03 درصد از کل تغییرات مربوط به اثر محیط، اثر ژنوتیپ و برهمکنش ژنوتیپ × محیط بود. بررسی بای‌پلات چندضلعی منجر به شناسایی پنج ژنوتیپ برتر و شناسایی چهار محیط بزرگ و ژنوتیپ‌های مناسب در هر محیط بزرگ گردید. بر اساس بای‌پلات ژنوتیپ فرضی ایده‌‌آل، لاین‌ G7 از نظر هر دو عامل پایداری و میانگین عملکرد دانه (3812 کیلوگرم در هکتار)، بهتر از سایر ژنوتیپ‌ها بودو سازگاری عمومی بالایی در همه محیط‌های مورد بررسی نشان داد. بررسی بای‌پلات همبستگی بین محیط‌ها نشان داد که بردارهای محیطی مناطق گچساران و گنبد دارای زاویه نزدیک به 90 درجه بود که نشان‌دهنده عدم تشابه این دو منطقه می‌باشد. همچنین نتایج نشان داد کلیه محیط‌ها دارای قابلیت تمایز بالایی بوده و توانستند تفاوت‌های بین ژنوتیپ‌ها را به خوبی آشکار کنند. محیط مغان نزدیک‌ترین محیط‌ به محیط ایده‌آل بود و بیشترین تمایز و بیانگری را نشان داد. در مجموع، لاین G7 با میانگین عملکرد دانه مطلوب و پایداری عمومی بالا، لاین برتر این آزمایش بود برای مطالعات تکمیلی جهت معرفی به عنوان رقم تجاری جدید در شرایط دیم انتخاب شد.

تنش خشکی

بررسی اثر محلول‌پاشی برخی عناصر ریزمغذی و اسید سالیسیلیک بر خصوصیات ریشه و عملکرد دانه کلزا (.Brassica napus L) تحت تنش کم‌آبی

یونس میر؛ حامد خسروی؛ ماشااله دانشور؛ احمد اسماعیلی

دوره 16، شماره 1 ، فروردین 1402، ، صفحه 169-182

https://doi.org/10.22077/escs.2022.4575.2041

چکیده

به‌منظور بررسی اثر محلول‌پاشی برخی عناصر ریزمغذی و اسید سالیسیلیک بر خصوصیات ریشه و عملکرد دانه کلزا تحت تنش کم‌آبی، آزمایشی به‌صورت اسپلیت پلات فاکتوریل در قالب طرح آماری بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار به مدت دو سال زراعی (1397-1395) در دانشکده کشاورزی دانشگاه لرستان اجرا گردید. آبیاری در دو سطح (آبیاری در 80 درصد ظرفیت زراعی مزرعه ... بیشتر به‌منظور بررسی اثر محلول‌پاشی برخی عناصر ریزمغذی و اسید سالیسیلیک بر خصوصیات ریشه و عملکرد دانه کلزا تحت تنش کم‌آبی، آزمایشی به‌صورت اسپلیت پلات فاکتوریل در قالب طرح آماری بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار به مدت دو سال زراعی (1397-1395) در دانشکده کشاورزی دانشگاه لرستان اجرا گردید. آبیاری در دو سطح (آبیاری در 80 درصد ظرفیت زراعی مزرعه و آبیاری در 30 درصد ظرفیت زراعی مزرعه) در کرت‌های اصلی و ترکیب عناصر ریزمغذی (عدم مصرف و محلول‌پاشی با نسبت 2 در هزار) و عامل اسید سالیسیلیک در چهار سطح (صفر، 0.5، 1 و 1.5 میلی‌مولار) در کرت‌های فرعی مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج مقایسه میانگین داده‌ها نشان داد بیش‌ترین درصد روغن از غلظت‌های یک تا یک‌‌ و ‌‌نیم میلی‌مولار اسید سالیسیلیک به دست آمد. بیش‌ترین حجم ریشه (49.90 سانتی‌متر مکعب) از ترکیب (محلول‌پاشی 1.5 میلی‌مولار اسید سالیسیلیک و غلظت 2 در هزار کود ریزمغذی) به دست آمد. بیش‌ترین وزن خشک ریشه (28.95 گرم)، سطح ریشه (4360 سانتی‌متر مربع) و کارایی مصرف آب (1.26 کیلوگرم بر مترمکعب) از ترکیب (عدم تنش+ محلول‌پاشی 1.5 میلی‌مولار اسید سالیسیلیک و غلظت 2 در هزار کود ریزمغذی) به دست آمد. در سال اول بیش‌ترین عملکرد دانه (4427.7 کیلوگرم در هکتار) از ترکیب (عدم تنش+ محلول‌پاشی 1.5 میلی‌مولار اسید سالیسیلیک و غلظت 2 در هزار کود ریزمغذی) و در سال دوم از ترکیب (عدم تنش+ محلول‌پاشی یک میلی‌مولار اسید سالیسیلیک و غلظت 2 در هزار کود ریزمغذی) با میانگین (4955.7 کیلوگرم در هکتار) به دست آمد. استفاده از کود ریزمغذی سه‌گانه (آهن+ روی+ منگنز) با غلظت 2 در هزار به‌همراه غلظت‌ 1.5 میلی‌مولار اسید سالیسیلیک جهت کاهش اثرات سوء تنش کم‌آبی و حصول عملکرد مناسب در کلزا توصیه می‌گردد.

تنش خشکی

واکنش عملکرد و اجزای عملکرد گندم به مصرف پاکلوبوترازول و باکتری های محرک رشد در سطوح مختلف آبیاری

رضا رحیمی؛ فرزاد پاک نژاد؛ مهدی صادقی شعاع؛ محمد نبی ایلکایی؛ مهدی رضایی

دوره 16، شماره 1 ، فروردین 1402، ، صفحه 195-212

https://doi.org/10.22077/escs.2022.4519.2032

چکیده

به منظور بررسی تأثیر مصرف پاکلوبوترازول و باکتری‌های محرک رشد در سطوح مختلف آبیاری بر تغییرات صفات زراعی گندم آزمایشی به صورت فاکتوریل اسپلیت پلات در قالب طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در دو منطقه قم و همدان در سال زراعی 1398-1397 انجام شد. فاکتور‌های آزمایش شامل میزان آبیاری با سه سطح (آبیاری در 40 درصد تخلیه رطوبتی قابل دسترس ... بیشتر به منظور بررسی تأثیر مصرف پاکلوبوترازول و باکتری‌های محرک رشد در سطوح مختلف آبیاری بر تغییرات صفات زراعی گندم آزمایشی به صورت فاکتوریل اسپلیت پلات در قالب طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در دو منطقه قم و همدان در سال زراعی 1398-1397 انجام شد. فاکتور‌های آزمایش شامل میزان آبیاری با سه سطح (آبیاری در 40 درصد تخلیه رطوبتی قابل دسترس در تمام دوره رشد-ی(نرمال)، آبیاری نرمال تا گرده‌افشانی و آبیاری در 60 درصد تخلیه رطوبت قابل دسترس تا پایان دوره رشد‌ی، آبیاری در 40 درصد تخلیه رطوبت قابل دسترس تا گرده‌افشانی و قطع آبیاری تا پایان دوره رشدی) ، محلول پاشی پاکلوبوترازول با سه سطح (محلول‌پاشی با آب خالص، 50 و 100 پی پی ام در دو مرحله ساقه‌‌دهی و خوشه‌‌دهی اعمال شد) و باکتری‌های محرک رشد با پنج سطح(عدم مصرف، مایکوباکتریوم، ازتوباکتر، آزوسپیریلوم و تلفیق سه باکتری) بودند. نتایج نشان دادند اثر متقابل رژیم آبیاری در پاکلوبوترازول برای عملکرد بیولوژیک و عملکرد دانه معنی دار شد به صورتی که درسطح آبیاری سوم، استفاده از پاکلوبوترازول با غلظت 100 پی‌پی‌ام باعث افزایش عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک شد. همچنین بر اساس جدول تجزیه واریانس داده‌ها اثر متقابل رژیم آبیاری در باکتری برای عملکرد بیولوژیک و عملکرد دانه معنی دار شد به طوری که در سطح سوم رژیم آبیاری دو سطح تلفیق سه باکتری و ازتوباکتر به ترتیب با 19.05 و 17.95 تن در هکتار بیشترین عملکرد بیولوژیک را داشتند.

تنش خشکی

اثر تیمارهای آلکازت، آبیاری تکمیلی و نیتروژن بر کمیت و کیفیت گندم (.Triticum aestivum L)

عاطفه هاشم آبادی؛ علی نخ زری مقدم؛ مهدی زارعی؛ زینب اورسجی

دوره 15، شماره 4 ، دی 1401، ، صفحه 881-892

https://doi.org/10.22077/escs.2021.4129.1972

چکیده

به‌منظور بررسی تأثیر کود بیولوژیک آلکازت، آبیاری تکمیلی و نیتروژن بر عملکرد، اجزای عملکرد و پروتئین گندم، آزمایشی به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه آموزشی و تحقیقاتی دانشگاه گنبدکاووس طی سال زراعی 96-1395 اجرا شد. عامل کود بیولوژیک آلکازت در دو سطح شامل عدم مصرف و مصرف 100 گرم در هکتار به‌صورت بذرمال، ... بیشتر به‌منظور بررسی تأثیر کود بیولوژیک آلکازت، آبیاری تکمیلی و نیتروژن بر عملکرد، اجزای عملکرد و پروتئین گندم، آزمایشی به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه آموزشی و تحقیقاتی دانشگاه گنبدکاووس طی سال زراعی 96-1395 اجرا شد. عامل کود بیولوژیک آلکازت در دو سطح شامل عدم مصرف و مصرف 100 گرم در هکتار به‌صورت بذرمال، آبیاری تکمیلی در دو سطح عدم آبیاری و آبیاری در مرحله پر شدن دانه و مصرف نیتروژن در چهار سطح عدم مصرف و مصرف 50، 100 و 150 کیلوگرم در هکتار بود. نتایج نشان داد که کود بیولوژیک آلکازت باعث افزایش ارتفاع بوته، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، درصد و عملکرد پروتئین شد. آبیاری تکمیلی وزن 1000 دانه و عملکرد دانه را افزایش داد (به‌ترتیب به 37.35 گرم و 4881 کیلوگرم در هکتار رسیدند). آبیاری تکمیلی عملکرد پروتئین را افزایش داد اما درصد پروتئین را کاهش داد. نیتروژن نیز باعث افزایش ارتفاع بوته، تعداد سنبله در مترمربع، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، درصد پروتئین و عملکرد پروتئین شد. بیشترین عملکرد دانه به تیمار مصرف 150 کیلوگرم نیتروژن با 5364 کیلوگرم در هکتار مربوط بود. بالاترین درصد پروتئین و عملکرد پروتئین به ترتیب با 15.45 درصد و 831.8 کیلوگرم در هکتار به تیمار 150 کیلوگرم نیتروژن تعلق داشت. درمجموع، آبیاری تکمیلی بر مراحل زایشی مؤثر بود. آلکازت تأثیر کمتری بر عملکرد دانه و عملکرد پروتئین نسبت به آبیاری داشت و مصرف نیتروژن هم بر اکثر صفات ازجمله عملکرد دانه، درصد پروتئین و عملکرد پروتئین مؤثر بود.

تنش خشکی

بررسی تاثیر تلفیقی کودهای آلی و شیمیایی بر عملکرد کمی و کیفی کینوا تحت تنش خشکی

اعظم یزدانپور؛ محمود سلوکی؛ مهدی دهمرده؛ عیسی خمری

دوره 15، شماره 4 ، دی 1401، ، صفحه 1059-1072

https://doi.org/10.22077/escs.2021.4231.1991

چکیده

خشکی از مهم‌ترین تنش‌های غیر زیستی بوده که رشد گیاهان را در نواحی خشک و نیمه‏خشک ازجمله ایران محدود می‌کند. جهت بررسی تأثیر کودهای دامی و شیمیایی در شرایط تنش خشکی بر عملکرد، اجزای عملکرد و شاخص‌های فیزیولوژیک گیاه کینوا، آزمایشی به‌صورت کرت‌های دو بار خردشده در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در پژوهشکده کشاورزی ... بیشتر خشکی از مهم‌ترین تنش‌های غیر زیستی بوده که رشد گیاهان را در نواحی خشک و نیمه‏خشک ازجمله ایران محدود می‌کند. جهت بررسی تأثیر کودهای دامی و شیمیایی در شرایط تنش خشکی بر عملکرد، اجزای عملکرد و شاخص‌های فیزیولوژیک گیاه کینوا، آزمایشی به‌صورت کرت‌های دو بار خردشده در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در پژوهشکده کشاورزی دانشگاه زابل واقع در شهرستان زهک در سال زراعی 1398 اجرا گردید. عامل اصلی ‌ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ با سه ‌سطح ﺷﺎﻣﻞ: آبیاری کامل (شاهد)، قطع آبیاری در مرحله‌ گلدهی و قطع آبیاری در مرحله ‌پر شدن دانه‌‌ها و عامل فرعی شامل: کود آلی (گاوی) با سه ‌سطح (شاهد، 10 و 20 تن در هکتار) و عامل فرعی فرعی شامل کود پتاسیم با سه ‌سطح (شاهد، 100 و 200 کیلوگرم در هکتار) بود. نتایج نشان‌دهنده اختلاف معنی‌دار اثر تنش خشکی، کود دامی، پتاسیم و برهمکنش آن‌ها بر اکثر صفات موردبررسی بود. بیشترین میزان عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت با مصرف هم‌زمان کود دامی، پتاسیم در مرحله‌ی آبیاری کامل به دست آمد. بیشترین میزان پروتئین دانه و کربوهیدرات برگ تحت شرایط تنش خشکی به دست آمد. همچنین کاربرد کود دامی سبب افزایش معنی‌دار میزان پروتئین دانه و کربوهیدرات برگ شد. نتایج نشان داد که کاربرد توأم کود دامی و پتاسیم در شرایط آبیاری کامل سبب بهبود ویژگی‌های کمی و کیفی کینوا گردید.

تنش گرما

ارزیابی تحمل گرمای پایان فصل ژنوتیپ‌های جو با شاخص‌های تحمل و حساسیت به تنش

خدیجه قمی؛ بابک ربیعی؛ حسین صبوری؛ ابراهیم غلامعلی پورعلمداری

دوره 15، شماره 4 ، دی 1401، ، صفحه 1091-1108

https://doi.org/10.22077/escs.2021.4207.1993

چکیده

با توجه به اینکه تنش گرما به‌ویژه گرمای پایان فصل گسترده‌ترین نوع تنش گرمایی در جهان، مخصوصا در مناطق نیمه‌گرمسیری به‌شمار می‌رود و به‌عنوان یک محدودیت بزرگ در تولید عملکرد پایدار محصولات زراعی از جمله جو است، از این‌رو شناسایی ژنوتیپ‌های متحمل به گرما، راهکار ارزشمندی در مقابله با این تنش است. این تحقیق به‌منظور ارزیابی تحمل ... بیشتر با توجه به اینکه تنش گرما به‌ویژه گرمای پایان فصل گسترده‌ترین نوع تنش گرمایی در جهان، مخصوصا در مناطق نیمه‌گرمسیری به‌شمار می‌رود و به‌عنوان یک محدودیت بزرگ در تولید عملکرد پایدار محصولات زراعی از جمله جو است، از این‌رو شناسایی ژنوتیپ‌های متحمل به گرما، راهکار ارزشمندی در مقابله با این تنش است. این تحقیق به‌منظور ارزیابی تحمل به گرمای پایان فصل و شناسایی ژنوتیپ‌های متحمل جو با استفاده از شاخص‌های تحمل به تنش در سال زراعی 95-1394 در مزرعه پژوهشی دانشگاه گنبد کاووس انجام شد. مواد گیاهی آزمایش، 120 ژنوتیپ جو بودند که در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با دو تکرار در دو شرایط بدون تنش و تنش گرما ارزیابی شدند. نتایج حاصل از این آزمایش نشان داد که بیشترین میانگین عملکرد در شرایط بدون تنش مربوط به ژنوتیپ Torsh و در شرایط تنش مربوط به ژنوتیپ Line143-2 بود. مقایسه شاخص‌ها نیز نشان داد که شاخص‌های YI، STI، GMP و MP بیشترین همبستگی معنی‌دار با عملکرد در شرایط بدون تنش و تنش را داشتند و شاخص‌های برتر این آزمایش برای غربال ژنوتیپ‌های متحمل به گرما بودند. تجزیه خوشه‌ای بر اساس شاخص‌ها و عملکرد در شرایط تنش و بدون تنش، ژنوتیپ‌های مورد بررسی را به سه گروه تقسیم کرد. در مجموع، نتایج حاصل از تجزیه خوشه‌ای و تجزیه به مولفه‌های اصلی نشان داد که ژنوتیپ‌های Torsh، Zarjo و Shori4 بیشترین تحمل و ژنوتیپ‌های Line105-2، Nosrat، Line98-2 و Fajr30 کمترین تحمل به تنش گرما را داشتند.

دوره 18 (1404)

دوره 17 (1403)

دوره 16 (1402)

دوره 15 (1401)

دوره 14 (1400)

دوره 13 (1399)

دوره 12 (1398)

دوره 11 (1397)

دوره 10 (1396)

دوره 9 (1395)

دوره 8 (1394)

دوره 7 (1393)

دوره 6 (1392)

دوره 5 (1391)

دوره 4 (1390)

دوره 3 (1389)

دوره 2 (1388)

دوره 1 (1387)

کلیدواژه‌ها = عملکرد دانه

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده