نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانش آموخته،گروه زراعت و اصلاح نباتات، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه رازی، کرمانشاه.
2 استاد ،گروه زراعت و اصلاح نباتات، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه رازی، کرمانشاه
3 دانشیار ،گروه زراعت و اصلاح نباتات، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه رازی، کرمانشاه.
چکیده
مقدمه
برای انتخاب ارقام مقاوم یا حساس به خشکی به کار بردن یک شاخص بهتنهایی مطلوب نیست بلکه بهتر است مقاومت ژنوتیپها با استفاده از چند شاخص ارزیابی گردد تا احتمال پیدا نمودن ژنوتیپهای ایدهآل افزایش یابد. به همین دلیل در این مطالعه تکنیک جدیدی به نام تکنیک شاخص انتخاب ژنوتیپ ایده آل (SIIG) که برگرفته از مدل TOPSIS که اولین بار توسط ونگ و یون (Hwang and Yoon, 1981) پیشنهاد شد، معرفی گردیده است. برای انتخاب ژنوتیپهای متحمل و حساس به خشکی با استفاده از سایر شاخصهای تحمل به خشکی به کمک روش SIIG تمام شاخصها و صفات بهصورت یک شاخص درآمده و به همین جهت، رتبهبندی و تعیین ژنوتیپهای برتر بسیار راحتتر میشود. بر اساس این تکنیک، بهترین ژنوتیپ، نزدیکترین ژنوتیپ به ژنوتیپ ایدهآل و دورترین از ژنوتیپ غیر ایدهآل است. ژنوتیپ ایدهآل یعنی ژنوتیپی که بیشترین تحمل به تنش را داشته و ژنوتیپ غیر ایدهآل بر این اساس ژنوتیپی است که بیشترین حساسیت به تنش را داراست. در روش SIIG میتوان با توجه به نظر محقق از تمام شاخصها بهطور همزمان برای تصمیمگیری در مورد انتخاب ژنوتیپ متحمل به خشکی استفاده نمود(Zali, et al., 2015).
مواد و روشها
این پژوهش در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار، در سال زراعی 93-1392 در شرایط تنش و عدم تنش خشکی در مزرعه تحقیقاتی و آزمایشگاههای گروه زراعت و اصلاح نباتات پردیس کشاورزی دانشگاه رازی کرمانشاه اجرا شد.
مراحل محاسبه شاخص انتخاب ژنوتیپ ایدهآل (SIIG)
اگر در یک تحقیق فرض شود که n ژنوتیپ و m صفت یا شاخص وجود دارد، مراحل انتخاب بهترین ژنوتیپ با استفاده از روش SIIG، به شرح ذیل میباشد: (1) تشکیل ماتریس دادهها: که با توجه به تعداد ژنوتیپها و تعداد شاخصها یا صفات مختلف موردبررسی، ماتریس دادهها تشکیل میشود. بهطوریکه ژنوتیپها در ردیف و شاخصها در ستون ماتریس قرار میگیرند.
2) استاندارد کردن ماتریس دادههای خام (بی مقیاس کردن دادهها): از رابطه ذیل برای بیمقیاس کردن دادهها استفاده میشود.
(3) پیدا کردن ژنوتیپهای ایدهآل و ژنوتیپهای غیر ایدهآل برای هر صفت (شاخص)
(4) محاسبه انحراف از ژنوتیپهای ایدهآل و ژنوتیپهای غیرایدهآل: در این مرحله برای هر شاخص (صفت)، فاصله از ژنوتیپهای ایدهآل و فاصله از ژنوتیپهای غیر ایدهآل مربوط به آن شاخص (صفت) محاسبه میشوند.
در آخرین مرحله، آماره شاخص انتخاب ژنوتیپ ایدهآل (SIIG) محاسبه میشود.
نتایج و بحث
بر اساس شاخصهای تحمل تنش، میانگین بهرهوری، میانگین هندسی بهرهوری، شاخص عملکرد و شاخص پایداری عملکرد، هارمونیک، شاخص مقاومت خشکی، شاخص پاسخ به خشکی، K1STI، شاخص انتخاب ژنوتیپ ایدهآل و تجزیه به مولفه های اصلی ژنوتیپهای 12،1 و 15 ژنوتیپهای متحمل به خشکی شناسایی شدند. ژنوتیپ شماره 12 کمترین فاصله ژنوتیپ ایدهآل (11.0=d+) را نسبت به سایر ارقام دارد و فاصله آن از ژنوتیپ غیره ایدهآل (.30=d-) بود. بر همین اساس، ژنوتیپ شماره 12 با .720= SIIG (نزدیک به یک)، متحملترین ژنوتیپ معرفی شد و از طرفی ژنوتیپ شماره 4 بیشترین فاصله از ژنوتیپ ایدهآل (16.1=d+) را نسبت به سایر ژنوتیپها دارد؛ بنابراین ژنوتیپ شماره چهار با 4.0= SIIG جزو حساسترین ژنوتیپها شناخته شد. همچنین ژنوتیپهای 1 و 15 با مقادیر d+ .690 و 77.0 و 5.0= SIIG، بعد از ژنوتیپ شماره 12 متحملترین ژنوتیپ بودند. شاخصهای میانگین بهرهوری، میانگین هندسی بهرهوری، تحمل تنش، میانگین هارمونیک و K1STI دارای همبستگی مثبت و معنیدار با عملکرد دانه در شرایط تنش و عدم تنش بودند بنابراین شاخصهای مذکور بهترین شاخصها برای شناسایی ژنوتیپهای برتر هستند.
نتیجهگیری
شاخص انتخاب ژنوتیپ ایدهآل (SIIG) یک مدل گزینشگر بوده و بهمنظور انتخاب مناسبترین ژنوتیپ از بین ژنوتیپهای موجود در محیطهای مختلف به کار میرود. با استفاده از روش SIIG میتوان شاخصهای تحمل به خشکی، پارامترهای مختلف تجزیه پایداری یا صفات مختلف را بهصورت یک شاخص واحد درآورد و انتخاب ژنوتیپهای برتر را مطمئنتر و دقیقتر انجام داد.
کلیدواژهها