تأثیر تلقیح با قارچ میکوریزا و مدیریت ‌آبیاری بر خصوصیات کمی و کیفی نخود (Cicer arietinum L.)

نخ‌زری مقدم, علی; غلامی, احمد

doi:10.22077/escs.2017.463

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استادیار دانشگاه گنبدکاووس

² دانشیار دانشگاه صنعتی شاهرود

https://doi.org/10.22077/escs.2017.463

چکیده

مقدمه
راعی و همکاران (Raey et al., 2008) گزارش کردند که آبیاری بر صفاتی مثل تعداد غلاف در بوته، وزن 1000 دانه، عملکرد دانه و شاخص برداشت گیاه نخود تأثیر ‌گذاشت. نیر و همکاران (Nayyer et al., 2006) معتقدند که گل‌دهی و تشکیل غلاف حساس‌ترین مراحل نخود نسبت به تنش آب می‌باشند. تنش در مرحله گرده افشانی باعث کاهش شدید عملکرد و مقدار فسفر دانه نخود نسبت به تنش در مرحله رشد رویشی می‌شود (Gunes et al., 2006). یزدانی و همکاران (Yazdani et al., 2009) با بررسی تأثیر میکروارگانیزم‌های حل کننده فسفات و رایزوباکتری‌های محرک رشد گیاه بر گیاه ذرت گزارش کردند که استفاده از آنها باعث افزایش عملکرد و کاهش نیاز به فسفر تا 50 درصد شد. هدف از این بررسی تعیین تأثیر تلقیح با گونه‌های مختلف قارچ میکوریزا و مدیریت آبیاری بر خصوصیات کمی و کیفی نخود زراعی بود.
مواد و روش‌‍‌ها
به‌منظور بررسی عکس‌العمل نخود به تلقیح با گونه‌های مختلف قارچ میکوریزا تحت مدیریت‌های مختلف آبیاری، آزمایشی در سال زراعی 1390 به‎صورت کرت‌های خرد شده در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با چهار تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه صنعتی شاهرود (عرض جغرافیایی 36 درجه و 30 دقیقه شمالی و 55 درجه طول شرقی و 1380 متر ارتفاع از سطح دریا) انجام شد. عامل مدیریت آبیاری (عامل اصلی) در چهار سطح شامل آبیاری کامل، عدم آبیاری در مرحله 50 درصد گل‌دهی، عدم آبیاری در مرحله 50 درصد غلاف‌دهی، عدم آبیاری در مرحله 50 درصد پرشدن دانه و عامل تلقیح با قارچ مایکوریزا (عامل فرعی) در سه سطح شامل تلقیح با گونه Glumos intraradices، تلقیح با گونه G. mosseae و عدم تلقیح بود. کشت بذور در هفته چهارم فروردین ماه انجام شد. کشت با دست انجام شد. فاصله ردیف 30 و فاصله بوته روی ردیف 10 سانتی‌متر (با تراکم 333000 بوته در هکتار) بود. هر کرت شامل 6 ردیف بود. در طول دوره رشد علف‌های هرز با دست کنترل شد. عملکرد دانه با برداشت 4 ردیف وسط بعد از حذف دو ردیف حاشیه و 0/5 متر از دو طرف ردیف‌های وسط در هفته چهارم تیر ماه تعیین شد. تجزیه و تحلیل آماری داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار آماری SAS Ver 9.1 انجام شد. مقایسه میانگین‏ها با استفاده از آزمون حداقل تفاوت معنی‏دار (LSD) در سطح پنج درصد انجام شد.
نتایج و بحث
نتایج نشان داد که اثر مدیریت آبیاری بر تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در بوته، وزن 100 دانه، عملکرد دانه، شاخص برداشت، درصد پروتئین، عملکرد پروتئین، غلظت فسفر و عملکرد فسفر معنی‌دار بود و بیش‎ترین مقدار صفات بجز درصد پروتئین از تیمار آبیاری کامل به‎دست آمد. اختلاف بین آبیاری کامل و عدم آبیاری در مرحله پرشدن دانه در مورد صفات تعداد غلاف در گیاه و تعداد دانه در گیاه معنی‌دار نبود. ‌اثر تلقیح با میکوریزا بر همه صفات به‌جز تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در بوته و درصد پروتئین دانه معنی‌دار بود و بیش‌ترین مقدار صفات مربوط به تیمار تلقیح با گونه G. mosseae وکم‌ترین مقدار مربوط به تیمار عدم تلقیح بود. اختلاف بین دو تیمار تلقیح با گونه G. mosseae و G. intraradices در مورد وزن 100 دانه معنی‌دار نبود. اثر متقابل تنش × تلقیح با میکوریزا بر هیچیک از صفات مورد مطالعه معنی‌دار نشد. در تیمار آبیاری کامل عملکرد دانه و پروتئین به‎ترتیب 2651 و 3/557 کیلوگرم و در تیمار عدم آبیاری در مرحله گل‏دهی 1472 و 337/3 کیلوگرم در هکتار بود. عملکرد دانه و پروتئین در تیمار تلقیح با گونه G. mosseae 2124 و 495/2 کیلوگرم و در تیمار عدم تلقیح 1677و 391/9 کیلوگرم در هکتار بود.
نتیجه‌گیری
صفات رویشی، زایشی و کیفی تحت تأثیر مدیریت آبیاری (قطع آبیاری) قرار گرفت. تنش آب باعث کاهش صفات مورد بررسی شد و تنش زودتر اثر بیش‌تری در کاهش عملکرد داشت. اثر تلقیح کم‎تر از تنش بود و تلقیح با G. mosseae اثر مثبت بیش‌تری از تلقیح با G. intraradicesبر صفات مورد بررسی داشت.

کلیدواژه‌ها

مراجع

Abdoli, M., Saeidi, M., Jalali-Honarmand, S., Mansourifar, S., Ghobadi, M.E., 2016. Effects of photosynthetic source limitation and post-anthesis water deficiency on grain filling rate, photosynthesis and gas exchange in bread wheat cultivars. Environmental Stresses in Crop Sciences. 8(2), 131-147. [In Persian with English Summary].

Ahmad, F., Gaur, P., Croser, J. 2005. Chickpea (Cicer arietinum L.). In: Singh, R.J., Jauhar, P.P. (eds.), Genetic Resources, Chromosome Engineering and Crop Improvement, grain Legumes. Tailor and Francis Group. P. 229-267.

Ahmadi, K., Gholizadeh, H., Ebadzadeh, H., Hosseinpour, R., Hatami, F., Fazli, B., Kazemian, A.,Rafei, M. 2015. Agricultural statistics, Year 2003. Ministry of Agriculture. Vol. 1: Crops. 169 p.

Bolandnazar, S., Aliasgarzad, N., Neishabury, M.R., Chaparzadeh, N., 2007. Mycorrhizal colonization improves onion (Allium cepa L.) yield and water use efficiency under water deficiet condition. Scientia Horticulturae. 114(1), 11-15.

Erman, M., Demir, S., Ocak, E., Tufenkci, S., Oguz Ahmet Akkopru, F., 2011. Effects of rhizobium, arbuscular mycorrhiza and whey applications on some properties in chickpea (Cicer arietinum L.) under irrigated and rainfed conditions. 1- Yield, yield components, nodulation and AMF colonization. Field Crops Research. 122(1), 14–24.

Grant, C., Bittman, S., Montreal, M., Plenehette, C., Morel, C., 2005. Soil and fertilizer phosphorus: Effects on plant P supply and mycorrhiza development. Canadian Journal of Plant Science. 85, 3-14.

Gunes, A., Cicek, N., Inal, A., Alpaslan, M., Erasalan, F., Guneri, F., Guzelordu, E., 2006. Genotypic response of chickpea cultivars to drought stress implemented at pre- and post- anthesis stages and its relations with nutrient uptake and efficiency. Plant, Soil and Environment. 52(8), 368-376.

Hu, Y., Burucs, Z., Schmdihalter, U., 2008. Effect of foliar fertilization application on the growth and mineral nutrient content of maize seedlings under drought and salinity. Soil Science and Plant Nutrition. 54, 133-141.

Jalilian, J., Modarres Sanavy, S.A.M., Sabaghpour, S.H. 2005. Effect of plant density and supplemental irrigation on yield, yield components and protein content of four chickpea (Cicer arietinum L.) cultivars under dry land condition. Journal of Agricultural Science and Natural Resources. 12(5), 55-64.

Kaschuk, G., Leffelaar, P.A., Giller, K.E., Alberton, O., Hungria, M., Kuyper, T.W., 2010. Responses of legumes to rhizobia and arbuscular mycorrhizal fungi: A meta-analysis of potential photosynthate limitation of symbioses. Soil Biology and Biochemistry. 42, 125-127.

Khan, I.A., Ayub, N., Mirza, S.N., Nizami, S.M., Azam, M., 2008. Yield and water use efficiency of Cenchrus ciliaris as influenced by vesicular arbuscular mycorrhizae. Pakistan Journal of Botany. 40(2), 931-937.

Mohammadi, Gh., Ghasemi Golezani, K., Javanshir, A., Moghaddam, M., 2006. The influence of water limitation on the yield of three chickpea cultivars. Journal of Water and Soil Science. 10(2), 109- 120. [In Persian with English Summary].

Nayyar, H., Sigh, S., Kaur, S., Kumar, S., upadhyaya, H.D., 2006. Differential sensitivity of macrocarpa and microcarpa types of chickpea to water stress: Association of contracting stress response with oxidative injury. Integrative Plant Biology. 48, 1318- 1329.

Raey, Y., Demaghsi, N., Seied Sharifi, R., 2008. Effect of different levels of irrigation and plantdensity on grain yield and its components in chickpea (Cicer arietinum L.) Deci type cv. Kaka. Iranian Journal of Crop Sciences. 9 (4), 371-381. [In Persian with English Summary].

Rezvani Moghaddam, P., Sadeghi Samarjan, R., 2008. Effect of sowing dates and different irrigation regimes onmorphological characteristics and grain yield of chickpea (Cicer arietinum L.) (cultivar 3279 ILC). Iranian Journal of Field Crops Research. 6(2), 315-325. [In Persian with English Summary].

Soil and Water Research Institute. 1996. Methods of Plant Analysis. Vol. 1, No. 982. [In Persian].

Turner, N., Xiangwen, F., Fengmin, L., Kadambot, H.M., 2009. Flower numbers, pod production, pollen viability, and pistil function are reduced and flower and pod abortion increased in chickpea (Cicer arietinum) under terminal drought. Journal of Experimental Botany. 61(2), 335- 345.

Yazdani, M., Bahmanyar, M.A., Pirdashti, H., Esmaili, M.A., 2009. Effect of phosphate solubilisation microorganisms (PSM) and plant growth promoting rhizobacteria (PGPR) on yield and yield components of corn (Zea mays L.). International Journal of Biological, Biomolecular, Agricultural, Food and Biotechnological Engineering. 3(1), 50-52.

تنش‌های محیطی در علوم زراعی

تأثیر تلقیح با قارچ میکوریزا و مدیریت ‌آبیاری بر خصوصیات کمی و کیفی نخود (Cicer arietinum L.)

مراجع

مراجع

دوره 9، شماره 4 - شماره پیاپی 19
سیاست دسترسی آزاد
بهمن 1395
صفحه 353-362

تأثیر تلقیح با قارچ میکوریزا و مدیریت ‌آبیاری بر خصوصیات کمی و کیفی نخود (Cicer arietinum L.)

مراجع

مراجع

دوره 9، شماره 4 - شماره پیاپی 19 سیاست دسترسی آزادبهمن 1395صفحه 353-362

دوره 9، شماره 4 - شماره پیاپی 19
سیاست دسترسی آزاد
بهمن 1395
صفحه 353-362