نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• علیرضا پازکی ¹
• الهام نیکی اسفهلان ²

¹ دانشیار گروه زراعت و اصلاح نباتات، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران ایران.

² دانش‌آموخته کارشناسی ارشد زراعت دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلامشهر و عضو باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان دانشگاه آزاد اسلامی، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهرری.

چکیده

مقدمه             

مرزه تابستانه (Satureja hortensis L.)  یکی از گونه­ های معطر خانواده نعناعیان است. تا کنون 30 گونه با نام مرزه شناخته شده­ اند که مرزه تابستانه و زمستانه متداولترین گونه ­های زراعی می­باشند.  گونه ­های Satureja  بومی نواحی گرم بوده و ممکن است یک یا چند­ساله باشند (Hadian et al., 2008; Rechinger, 1982) . شوری خاک از جمله مهمترین تنش­های محیطی است که بر رشد و عملکرد گیاه اثر می­گذارد (Allakhverdiev et al., 2000). انطباق گیاهان با تنش­های  محیطی  و از جمله شوری از طریق تجمع ترکیبات و متابولیت­هایی نظیر کربوهیدرات­ها و پرولین صورت می­گیرد (Sanito di Toppy and Gabbrielli, 1999). آسکوربیک اسید از جمله ترکیبات آنتی اکسیدانی قدرتمندی است که از طریق کاهش رادیکال­های آزاد اکسیژن از اثرات مخرب آن­ها می­کاهد (Fecht Christoffers et al., 2003). جیبرلین­ها از فرآورده­ های طبیعی گیاهی تولید شده ­اند که عمدتا در گیاهان به ­کار می­روند. امروزه 4 گونه از جیبرلین­ها شناخته شده­اند که معروفترین آن­ها اسید جیبرلیک است و اثرات مثبتی در ساخت متابولیت­های مرتبط با افزایش تحمل به شوری دارد (Hedden and Proebsting, 1999).
مواد و روش­ها            

به‌منظور بررسی اثر تنش شوری و برهم‌کنش آن با آسکوربات و جیبرلین بر روی صفات فیزیولوژیکی گیاه دارویی مرزه  (.Satureja hortensis L)، آزمایشی به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با چهار تکرار در سال 1392 در دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام خمینی^(ره) شهرری اجرا شد. تیمارها عبارت بودند از: تنش شوری در چهار سطح (صفر، 25، 50 و 75 میلی مولار)، آسکوربات در دو سطح (صفر و 4 میلی مولار) و جیبرلین در دو سطح (صفر و 2 میلی مولار). گیاهان شاهد با آب مقطر محلول­ پاشی­ گردیدند و در تیمار­های تنش شوری نیز گیاهان هفته­ ای دوبار و به مدت 3 هفته تحت آبیاری قرار گرفتند. میزان پرولین با استفاده از روش بیتس (Bates et al., 1973)، پروتئین با روش برادفورد (Bradford, 1976) و قند­های محلول و نامحلول توسط روش کوچرت (Kochert, 1978) تعیین گردیدند. تجزیه­های آماری با استفاده از نرم­افزار SAS و  مقایسه میانگین­ ها با آزمون دانکن در سطح احتمال 5 درصد انجام پذیرفت.
نتایج               

نتایج تحقیق نشان داد که به استثناء اثر آسکوربات بر میزان کربوهیدرات­های محلول اندام هوایی، اثر اصلی عوامل آزمایشی بر سایر سازوکارهای غیر­آنزیمی مقاومت به تنش شوری در مرزه معنی­ دار بود. بنابراین در شرایط تنش شوری شدید، بیشترین کاهش در صفات فیزیولوژیکی پروتئین اندام هوایی و ریشه (93.304 و 71.147 میلی­ گرم در لیتر) و کربوهیدرات نامحلول اندام هوایی و ریشه (27.11 و 25.8 میلی­ گرم در لیتر) و بالاترین افزایش در محتوی پرولین اندام هوایی و ریشه (46.27 و 52.16 میلی­ گرم در لیتر) و کربوهیدرات­های محلول اندام هوایی و ریشه (49.18 و 32.16 میلی­ گرم در لیتر) ایجاد شد، تا از اثرات مضر تنش شوری بکاهند. نتایج تحقیق آشکار نمود که تنها اثر متقابل سه گانه عوامل آزمایشی بر قند محلول اندام هوایی و قند نامحلول و پروتئین ریشه و اندام هوایی معنی­ دار بود. بنابراین قند محلول اندام هوایی و پرولین ریشه و اندام هوایی در شرایط شوری 75 میلی­ مولار و محلول­ پاشی آسکوربات و جیبرلین نسبت به شاهد به ترتیب 23.8، 92.1 و 73.3 برابر افزایش یافت. همچنین می­توان نتیجه گرفت، قند محلول اندام هوایی، مهمترین مکانیزم غیرآنزیمی تحمل به شوری در مرزه  به­ ویژه درشرایط مصرف آسکوربات و  جیبرلین می­باشد. برخی از گزارش­ها تایید نمودند که آسکوربات محتوی پرولین را در نخود (Alqrainy, 2007) و بامیه (Baghizadeh et al., 2009) افزایش داد که با نتایج این تحقیق منطبق است. هدا (Hoda et al., 2010) مشخص نمودند که جیبرلین، کربوهیدرات­های محلول و نامحلول را در ریشه و اندام هوایی افزایش داد که از این نظر به­ عنوان مناسبترین و سریعترین سازوکار مقابله با تنش در مرکبات تلقی می­ گردد.

کلیدواژه‌ها

• آسکوربات
• جیبرلین
• شوری
• مرزه
• مکانیسم‌های غیرآنزیمی