نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، ژنتیک و بهنژادی گیاهان زراعی، دانشگاه شهرکرد

2 استاد، اصلاح نباتات و بیوتکنولوژی، دانشگاه شهرکرد

3 استادیار پژوهشی، بخش تحقیقات علوم زراعی و باغی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان لرستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، خرم‌آباد

چکیده

عدس منبعی غنی از پروتئین، فیبر، مواد معدنی، آنتی‌اکسیدان‌ها و آهن است. با افزایش کمبود آب، تنش خشکی تهدید عمده‌ای برای تولید جهانی عدس خواهد بود. مطالعه حاضر با هدف بررسی واکنش برخی ژنوتیپ‌های عدس در مواجهه با تنش خشکی آخر فصل زراعی و امکان شناسایی ژنوتیپ‌های متحمل به خشکی انجام گردید. در این راستا 24 ژنوتیپ عدس در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در شرایط معمول زراعی و محیط تنش خشکی در منطقه‌ شهرکرد مورد ارزیابی قرار گرفتند. تنش خشکی به‌صورت قطع کامل آبیاری در مرحله 50% گلدهی انجام شد. در این آزمایش صفات مورفوفیزیولوژیکی و عملکردی عدس اندازه‌گیری شد. نتایج تجزیه مرکب داده ها نشان داد اثر محیط، ژنوتیپ، اثر متقابل ژنوتیپ × محیط بر اغلب صفات معن‍ی‌دار بود. سهم این منابع تغییردر ایجاد تنوع در صفات متفاوت بود و محیط بیشترین نقش را در تنوع عملکرد دانه (55.27%) و ژنوتیپ در تنوع وزن 100 دانه (64.6%) و تعداد غلاف تک بذری (53.9%) ایفا نمود. عملکرد ‌دانه در شرایط معمول زراعی با اکثر صفات همبستگی مثبت نشان داد. تحت تنش خشکی عملکرد‌ دانه با صفات بیشتری همبستگی معنی‌دار داشت. شاخص‌های STI وGMP با عملکرد همبستگی بالا داشتند و می‌توان از این شاخص‌ها جهت‌گزینش ژنوتیپ برتر استفاده ‌نمود. براساس نتایج تجزیه به مؤلفه‌های اصلی شاخص‌ها، دو مؤلفه اول 97.66 درصد تغییرات را توجیه نمودند که مؤلفه‌ اول به عنوان مؤلفه‌ نیمه متحمل و مؤلفه‌ دوم به عنوان مولفه متحمل معرفی شدند. نتایج تجزیه کلاستر براساس دو شاخص STI و GMP ژنوتیپ‌ها‌ را در سه گروه مجزا قرار داد. براساس نتایج عملکرد دانه، ژنوتیپ کیمیا با دارا بودن کمترین افت عملکرد به‌عنوان رقم متحمل و رقم C113 با بیشترین افت عملکرد به‌عنوان رقم حساس شناسایی گردید. نتایج تحقیق حاضر نشان داد تنش خشکی در مرحله زایشی موجب کاهش صفات مورفوفیزولوژیک، عملکرد و اجزای عملکرد ژنوتیپ‌های عدس میشود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

Allakhverdiev, S.I., Sakamoto, A., Nishiyama, Y., Murata, N., 2000. Inactivation of photosystems I and II in response to osmotic stress in Synechococcus. Contribution of water channels. Journal of  Plant Physiology. 122, 1201-120. https://doi.org/10.1104/pp.122.4.1201
Arnon, A.N., 1949. Cpooer enzymes in isolated choroplasts. Polyphenoloxidase in Beta vulgariv. Plant Physiology. 24, 1-15. https://doi.org/10.1104/pp.24.1.1
Asadi chaleshtori, S., Hassanzadeh, A., Fayyaz moghadam, A., 2006. Study of drought tolerance indices in native land lentils of West Azerbaijan. Journal of Agriculture and Natural Resources. 13, 80-89.  [In Persian]. https://sid.ir/paper/9403/fa
Bates, L.S., Waldern, R.P, Tear, I.D., 1973. Rapid determination of free proline for water stress studies. Plant and Soil Science. 39, 205-207. https://doi.org/10.1007/BF00018060
Biju, S., Fuentes, S., Gupta, D., 2018. The use of infrared thermal imaging as a non-destructive screening tool for identifying drought-tolerant lentil genotypes. Plant Physiology and Biochemistry. 127, 11–24. https://doi.org/10.1016/j.plaphy.2018.03.005.
Bouslama, M., Schapaugh, WT., 1984. Stress tolerance in soybean. Part 1: evaluation of three screening techniques for heat and drought tolerance. Crop Science. 24, 933-937. https://doi.org/10.2135/cropsci1984.0011183X002400050026x
Dash, A., De, D.K., Nath, R., Sarkar, A., Mohanty, S., 2017. Comparative study of relative water, chlorophyll and proline content in drought tolerant and susceptible genotypes of lentil (Lens culinaris Medik.). Research Journal of Agricultural Sciences. 8, 1081-1086. https://doi.org/10.22271/09746315.2020.v16.i1.1293
Farooq, M., Wahid, A., Kobayashi, N.S.M.A., Fujita, D.B.S.M.A., Basra, S.M.A. 2009. Review article plant drought stress : plant drought stress: effects, mechanisms and management. In Sustainable agriculture. 153-188. https://doi.org/10.1007/978-90-481-2666-8_12.
Fernandez, G.C., 1992. Effective selection criteria for assessing plant stress tolerance. In: Kuo, C.G. (eds.), Adaptation of food crops to temperature and water stress. Shanhua, Taiwan AVRDC, pp. 257-270. https://doi.org/10.22001/wvc.72511
 Fisher, R.A., Maurer, R., 1978. Drought resistance in spring wheat cultivars grain yield response. Australian Journal of Agricultural Research. 29, 897-912. https://doi.org/10.1071/AR9780897
Foschi, M., D'Archivio, A.A., Rossi, L., 2020. Geographical discrimination and authentication of lentils (Lens culinaris Medik.) by ICP-OES elemental analysis and chemometrics. Food Control. 118, 107438. https://doi.org/10.1016/j.foodcont.2020.107438
Gavuzzi, P., Rizza, F., Palumbo, M., Campaline, R.G., Ricciardi, G.L., Borghi, B., 1997. Evaluation of field and laboratory predictors of drought and heat tolerance in winter cereals. Canadian Journal of Plant Science.77, 523-531. https://doi.org/10.4141/P96-130
Guttieri, M. J., Stark, J. C., Brain, K. o., Souza, E. 2001. Relative sensitivity of spring wheat grain yield and quality parameters to moisture deficit.  Crop science. 41, 327-335. https://doi.org/10.2135/cropsci2001.412327x
Heidari, N., Puryousef, M., Tavakoli, A., 2014. Effect of drought stress on photosynthesis, its related parameters and relative water content of Pimpinella anisum L. Journal of Plant Research. 27, 839-829.  [In Persian]. https://dorl.net/dor/20.1001.1.23832592.1393.27.5.7.3
Hosseini, S. Z., Ismaili, A., Nazarian-Firouzabadi, F., Fallahi, H., Nejad, A.R., Sohrabi, S.S., 2021. Genomics dissecting the molecular responses of lentil to individual and combined drought and heat stresses by comparative transcriptomic analysis. Genomics. 113, 693–705. https://doi.org/10.1016/j.ygeno.
Idrissi, O., Houasli, C., Udupa, S. M., De Keyser, E., Van Damme, P., De Riek, J., 2015. Genetic variability for root and shoot traits in a lentil (Lens culinaris Medik.) recombinant inbred line population and their association with drought tolerance. Euphytica. 204, 693-709. https://doi.org/10.1007/s10681-015-1373-8
Levitt, J., 1980. Responses of plants to environmental stresses; waterradiation, salt and stresses. Second Edition, Academic Press New York. 93- 128.
Lutts, S., Kinet, J.M., Bouharmont, J., 1996. NaCl-induced senescence in leaves of rice (Oryza sativa L.) cultivars differing in salinity resistance. Annals of Botany. 78(3), 389-398. https://doi.org/10.1006/anbo.1996.0134
Mathobo, R., Marais, D., Steyn, J.M., 2017. The effect of drought stress on yield, leaf gaseous exchange and chlorophyll fluorescence of dry beans (Phaseolus vulgaris L.). Agricultural Water Management. 180, 118-125. https://doi.org/10.1016/j.agwat.2016.11.005
Mazengo, K.D., Tryphone, G.M., Tarimo, A.J., 2019. Identification of drought selection indices of common bean (Phaseolus vulgaris L.) genotypes in the Southern Highlands of Tanzania. African Journal of Agricultural Research. 14, 161-167. https://doi.org/10.5897/ AJAR2018.13370.
Mishraa, B.K., Srivastavaa, J.P., Lalb, J.P., Sheshshayeec, M.S., 2016. Physiological and biochemical adaptations in lentil genotypes under drought stress. Russian Journal of Plant Physiology. 63, 695-708. https://doi.org/10.1134/S1021443716040117
Mitra, J., 2001. Genetics and genetic improvement of drought resistance in crop plants. Current science. 80, 758-763. https://www.jstor.org/stable/24105661
Moosavi, S.S., Yazdi Samadi, B., Naghavi, MR., Zali, AA., Dashti, H., Pourshahbazi, A. 2008. Introduction of new indices to identify relative drought tolerance and resistance in wheat genotypes. Desert. 12, 165-178. https://api.semanticscholar.org/CorpusID:55854093
Morgil, H., Gercek, Y. C., Caliskan, M., Oz, G. C. 2017. Investigation of the mechanism of physiological tolerance in lentil (Lens culinaris Medik.) cultivars under drought stress conditions. European Journal of Biology. 76, 31-35. https://doi.org/10.5152/EurJBiol.2017.1706
Patel, J.M., Patel, A.S., Patel, C.R., Mamrutha, H.M., Pradeep, S., Pachchigar, K.P., 2019. Evaluation of selection indices in screening durum wheat genotypes gombining drought tolerance and high yield potential. International Journal of Current Microbiology and Applied Sciences. 8, 1165–78. https://doi.org/10.20546/ijcmas.2019.804.134.
Pooryamchi, M.A., Bihamta, M.R., Peyghambari, S., Naghavi, M.R. 2011. Evaluation of drought tolerance in Kabuli type chickpea genotypes. Iranian Journal of Agronomy and Plant Breeding. 27, 393- 409. [In Persian].
Rahimi, M.H., Hooshmand, S., Khodambashi, M. 2016. Evaluation of recombinant lentil inbred lines using drought tolerance indices. Journal of Crop Plant Ecophysiology. 1, 926-907.  [In Persian].
Ramirez-Vallejo, P., Kelly, J.D. 1998.Traits related to drought resistance in common bean. Euphytica. 99, 127-138. http://doi.org/10.1023/A:1018353200015
Ritchie, S. W., Nguyen, H.T., Holaday, A.S., 1990. Leaf water content and gas exchange parameters of two wheat genotypes differing in drought resistance. Crop Science. 30, 105-111. https://doi.org/10.2135/cropsci1990.0011183X003000010025x
Rosielle, A.A. Hamblin, J., 1981. Theoretical aspect of selection for yield in stress and non-stress environment. Crop Science. 21, 943-946. https://doi.org/10.2135/cropsci1981.0011183X002100060033x
Sarker, A., Erskine, W., Singh, M., 2005. Variation in shoot and root characteristics and their association with drought tolerance in lentil landraces. Genetic Resources and Crop Evolution. 52, 89 – 97. https://doi.org/10.1007/s10722-005-0289-x
Seyedi, S.J., Nabipour, A.R., Vazan, S., 2013. Defining selection indices for drought tolerance in chickpea under terminal drought stresses. Journal of Crop Breeding. 5, 98-114. [In Persian].
Shin, R., Schachtman, D.P., 2004. Hydrogen peroxide mediates plant root cell response to nutrient deprivation. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 101, 8827–8832. https://doi.org/10.1073/pnas.0401707101
Shirinzadeh, A., Zarghami. R., Shiri, M.R., 2009. Evaluation of drought tolerance in late and medium maize hybrids -using stress tolerance indices. Iranian Journal of crop Sciences. 10, 416-427. [In Persian].
Sio-Se Mardeh, A., Ahmadi, A., Poustini, K., Mohammadi, V., 2006. Evaluation of drought resistance indices under various environmental conditioning. Field Crop Reserch. 98, 222-229. https://doi.org/10.1016/j.fcr.2006.02.001
Slafer, G. A., Savin, R., Sadras, V.O. 2014. Coarse and fine regulation of wheat yield components in response to genotype and environment. Field Crops Research. 157, 71-83. https://doi.org/10.1016/j.fcr.2013.12.004
Soltani, A., Torabi, b., 2019. Analysis Plan of Agricultural Experiments (with SAS programs): Jahad University of Mashhad Publication. 434p. [In Persian]
Terzi, R., Kadioglu, A., 2006. Drought stress tolerance and the antioxidant enzyme system. Acta Biologica Cracoviensia Series Botanica. 48, 89-96. https://www.researchgate.net/publication/285737923
Tofiq, S.E., Aziz, O.K., Salih, S.H., 2016. Correlation and path coefficient analysis of seed yield and yield components in some faba bean genotypes in Sulaimani region. ARO-The Scientific Journal of Koya University. 4, 1-6.  http://doi.org/10.14500/aro.10081
Toker, C., Cagirgan, M.I., 2004. The use of phenotypic correlations and factor analysis in determining characters for grain yield selection in chickpea (Cicer arietinum L.). Journal of Heredita. 140:226-228. http://doi.org/10.1111/j.1601-5223.2004.01781
Tramblay, Y., Koutroulis, A., Samaniego, L., Vicente-Serrano, S.M., Volaire, F., Boone, A., Polcher, J., 2020. Challenges for drought assessment in the Mediterranean region under future climate scenarios. Earth- Science Reviews. 210, 103348. https://doi.org/ 10.1016/j.earscirev.2020.103348